15 okt Superkruid: Sleedoornbessen – oogsten, in de keuken, geneeskracht, voedselbos
Dit artikel is geschreven voor het Wilde Schoolkrantje – nov. ’22 die maandelijks verschijnt.
In dit artikel lees je hoe je de sleedoornbessen kunt oogsten, verwerken in de keuken, ontdek je recepten, de geneeskracht, geschiedenis, hoe je ze kunt inzetten in je voedselbos of tuin en de rol in de natuur.
De sleedoorn is de wilde voorouder van de gecultiveerde pruim. Er zitten veel looistoffen in de bessen, waardoor ze ook wel trekkebek worden genoemd. Probeer het eens uit: het is een leuk gezicht als je iemand anders een sleedoornbes voert.
Je kunt de looistoffen verminderen door ze pas te oogsten als de vorst er 2-3 nachten overheen is geweest of stop ze een paar nachten in de vriezer.
Ook kun je de looistoffen afbreken door ze te fermenteren in crème honing. Na een aantal maanden zijn de sleedoornbessen eetbaar en is de honing vergist tot een heerlijk licht alcoholisch drankje. Bron: Marion de Kort
Meer over eetbare wilde planten ontdek je in de online Wildplukcursus.
Latijnse naam: Prunus Spinosa
Volksnamen: ‘trekkebek’ is de volksnaam
Engels: Blackthorn, sloe
Determineren
De sleedoornstruik houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. Het is een kleine boom of struik die tot 4 meter hoog kan worden. De schors is zwartachtig met stekels, ovaalachtige bladeren en sneeuwwitte bloemen in het vroege voorjaar. Het is een naaktbloeier, hij bloeit zonder blaadjes. De bessen zijn donker paarsachtig. Ten opzichte van zijn familieleden kent de sleedoorn een zeer langzame groei van bloem tot vrucht.
In de keuken
Het oogsten en verwerken van sleedoornbessen is een plattelandstraditie in Groot-Brittannië, Ierland en delen van Europa. Van de vrucht wordt vaak sleedoornwijn of gin gemaakt. De bessen worden ook gebruikt om jam en gelei, siroop, ketchup of chutney te maken.
Je kunt ze ook op azijn zetten, om zo sleedoornazijn te creëeren.
Recept ideeën: Sleedoorn fizz – Wilde School, sleedoorn diksap, sleedoorn olijven, sleedoorn pruimen chutney (kan ook met mispels erdoor), sleedoorn azijn, sleedoorn-pruimenmousse, sleedoorn yoghurt, sleedoorn-bessenjam
Sleedoornbessen passen goed bij: framboos, cranberry, appel, gember, kaneel, kruidnagel, steranijs, jeneverbes, koffie, chocolade, amandelen
Sloe Gin recept
- Voldoende sleedoornbessen om de fles voor de helft te vullen
- 1 eetlepel suiker of honing
- Jenever, wodka of gin
- Optioneel: 0,5 steranijs
Bereiding:
- Was de sleedoorn goed, haal de steeltjes eraf en prik met een vork in de sleedoornbessen. Als ze nog niet echt zacht zijn kun je ze voor 24-48 uur in de vriezer gooien.
- Vul een fles voor de helft met de sleedoorn, voeg eventueel steranijs en suiker/honing toe.
- Vul bij met de sterke drank en schroef de dop erop.
- Schud de vloeistof elke dag gedurende 7 dagen, totdat alle suiker is opgelost.
- Laat minstens 3 maanden rijpen op fles.
- Na 2-3 maanden is je likeur klaar, de sleedoornbessen zeef je eruit.
- Als je ze eenmaal uit je likeur hebt gehaald, kunnen ze aan cider worden toegevoegd om Sloe Cider te maken en als ze uit de cider worden gehaald, zijn ze veel zoeter en behoorlijk boozy, dus kunnen ze op veel manieren worden gebruikt als een zoete vrucht. Bijvoorbeeld toevoegen aan donkere chocolade of in een cakemengsel gebruiken.
Het oogsten van de bessen
Overal wordt aangeraden om ze pas na de eerste nachtvorst te oogsten, maar het kan dan zijn dat ze ineen zijn geschrompeld of dat de vogels je voor waren. Je kunt ze ook een paar nachten in de vriezer laten liggen dit vermindert tevens de looistoffen in de sleedoornbessen, waardoor je ze beter kunt verwerken.
Geneeskracht
Sleedoorns worden gebruikt voor hoest en verkoudheid vanwege hun samentrekkende eigenschappen.
Mild vochtdrijvend middel. Bij hartzwakte en zenuwpijnen in het hoofdgebied. Het verse verdunde sap is ondersteunend bij slijmvliesontstekingen in de mond.
Ze zijn aanbevolen bij diarree, hemorragische aandoeningen en als gorgelmiddel, bij zwellingen van de amandelen en huig.
Geschiedenis
- Er zijn verzamelingen sleedoornstenen gevonden op vindplaatsen uit het stenen tijdperk – het is mogelijk dat het rijpe vruchtvlees werd verpulverd en gedroogd tot een soort fruitleer om het te bewaren en smakelijk te maken.
- Arabieren, Grieken, Romeinen en de mensen van de Middeleeuwen gebruikten de bloemen en bessen van de sleedoorn als genees- en voedingsstof. Met behulp van het ingedikte vruchtensap werd buikloop bestreden.
- De doorns werden vroeger gebruikt door de slager om worst bij elkaar te houden. De doorns bleven hard bij koken/braden.
- Vroeger werden meidoorn- en sleedoorn struiken gebruikt als natuurlijk ‘prikkeldraad’ als afscheiding om dieren binnen te houden. In het gebied van de grote rivieren en in Zuid-Limburg zijn zulke oude doornhagen nog terug te vinden.
- De sleedoorn is verbonden aan het Keltische feest Samhain (Halloween) en verbeeldt de donkere kant van het jaar.
Voedselbos
Heel goed te gebruiken als heg/afscheiding. Zo is dat vroeger ook ingezet, vaak samen met meidoornstruiken als natuurlijk ‘prikkeldraad’ om dieren binnen te houden. Samen met meidoorn, vlier en krentenboompje een mooie en biodiverse heg.
Als je hem wil neerzetten: Hij wordt ongeveer max. 4 meter hoog, standplaats is halfschaduw tot zon, hij houdt van licht vochtige grond en is zelfbestuivend. Het is een inheemse struik. De struik vermeerdert zich snel door wortelopslag en soms door uitzaaiing.
“Een sleedoorn kan door zijn hardheid en aanpassingsvermogen goed onder een boomspiegel worden aangeplant, maar dan wel in het buitengebied. Door zijn wortelopslag is hij namelijk minder geschikt om de grond te delen met seizoensplanten.” Bron: Guerilla gardeners
Zelf telen
“Sleedoorn kan gekweekt worden uit zaad of vegatief voortgeplant worden. Het zaad heeft twee à drie maanden kou nodig en kan daarna het beste in een koude kas gezaaid worden. Het zaad kiemt zeer langzaam. Het duurt soms wel 18 maanden. Zet de zaailingen als ze groot genoeg zijn in afzonderlijke potten. Laat ze de eerste winter in de koude kas doorbrengen en plant ze in de volle grond op het eind van het voorjaar.
Vegatief kan de plant voortgeplant worden door afleggen, splitsen van zachte tot halfzachte stengels met een voet. Splitsen van de plant kan het best gedaan worden in de rustperiode van de plant. Afleggen kan in het voorjaar. De zachte stengels kunnen in koude kas vanaf het begin van de zomer, de halfzachte pas in juli-augustus. Plaats beide in een koude kas.” Bron
Praktisch
Brandhout: Sleedoorn hout is goed brandhout dat langzaam brandt met een goede hitte en weinig rook.
Hout bewerking: Het hout wordt fijn gepolijst en wordt gebruikt voor gereedschapshandvatten en wandelstokken.
Verf: Sleedoorbessen maken een paarse verfstof
Rol in de natuur
“De bestuiving van de sleedoorn vindt vanwege de vroege bloei met name plaats door de eerste honingbijen, zweefvliegen en koninginnen van wilde bijen en hommels. Ook komen vroege dagvlinders zoals de dagpauwoog, gehakkelde aurelia en kleine vos erop af om zich te voeden met nectar.
De sleedoorn- en pruimenpage (twee sterk bedreigde soorten dagvlinders) hebben de sleedoorn als waardplant. Dit betekent dat voor deze vlinder niet de bloemen interessant zijn, maar de struik zelf om er zijn eitjes op af te zetten.
Een andere vlinder die de sleedoorn gebruikt om zijn rupsen mee te voeden, is de meidoornstippelmot, een nachtvlinder. Het vrouwtje spint zich in en zet daarna haar eitjes af. De vele rupsen die zich in deze nesten ontwikkelen, kunnen de sleedoorn helemaal kaalvreten. Niet zo’n fraai gezicht, maar de struik ondervindt hier verder geen schade van en verrast ons na deze kaalslag de volgende lente opnieuw met bloesem.
Tot slot snoepen de rupsen van de pruimenmot, ook een nachtvlinder, in het najaar van de pruimen.” Bron: Guerilla gardeners
De struik biedt een waardevolle nectarbron voor bestuivers en een voedselbron voor vogels. De bladeren vormen een voedselbron voor verschillende rupsen. Verschillende vogels nestelen in sleedoornhagen en voeden zich met deze rupsen en andere insecten die op de sleedoorn leven.
Koperwieken en kramsvogels komen er tijdens de vogeltrek massaal op af om aan te sterken.
Soms komt een sleedoornstruik ook voor midden in een weiland. De sleedoorn biedt een uitstekende plek voor jonge eiken om op te groeien. De doorns beschermen de jonge boompjes voor de grote grazers. Veelal als er een eik midden in een weiland staat heeft hij zijn leven te danken aan de sleedoorn.
