27 aug Eikels verzamelen en eten
Kun je eikels eten?
Nederland staat vol met eiken, wat er op neer komt dat Nederland in de herfst eigenlijk vol ligt met gratis voeding: eikeltjes!
Want wist je dat je van eikeltjes glutenvrij meel kan maken?
Van een bittere eikel tot een heel lekker koekje! In deze blogpost leer je meer over de eik, hoe je het beste de tannine uit de eikeltjes kan spoelen en wat je met het meel en de grutten kunt maken.
In mijn wildplukwandelingen vertelde ik eigenlijk nooit iets over eikels. In mijn wildplukboekje klonk het proces om ze eetbaar te maken als ontzettend veel werk. Totdat ik iemand ontmoette die enorm fan is van eikeltjes en ze vaak op zijn menu heeft staan. Daardoor ben ik me meer in deze noot gaan verdiepen.
Sindsdien ben ik FAN. Want in 100 gram eikeltjesmeel zit zo’n 387 calorieën, zelfs meer dan in volkorenmeel.
Perfect als wildplukker, want plantaardige calorieën in de natuur vind je niet zoveel. Als ik nu eikeltjes op de grond zie liggen zie ik overal voedsel. Het kost even wat werk om de tannine er uit te spoelen.
Maar als je bedenkt hoeveel werk het is om tarwe te verbouwen, te oogsten en te verwerken is de eikel er niks bij. Omdat ik zo enthousiast ben is het een lange blogpost geworden.
Perfect als wildplukker, want plantaardige calorieën in de natuur vind je niet zoveel. Als ik nu eikeltjes op de grond zie liggen zie ik overal voedsel. Het kost even wat werk om de tannine er uit te spoelen.
Maar als je bedenkt hoeveel werk het is om tarwe te verbouwen, te oogsten en te verwerken is de eikel er niks bij. Omdat ik zo enthousiast ben is het een lange blogpost geworden.
Aan het einde schrijf ik hoe je de tannine uit de eikels kunt halen, dus als je dat alleen wilt weten, scroll dan naar beneden.
De Eik
Het kost een eikboom gemiddeld 30 jaar voordat ‘ie smakelijke vruchten voortbrengt.
Meestal worden ze zo’n 300 jaar oud, maar ze kunnen zelfs 1000 jaar oud worden.
Op de Hoge Veluwe zijn er nog levende Eikenstronken gevonden van wel 1500 jaar oud, ze hebben doorsnede van vele meters.
Van het geslacht Eik (Quercus) kennen we zo’n 600 soorten loofbomen. In Nederland kennen we de wintereik en de zomereik naast de exoot de Amerikaanse eik. Als we het in Nederland hebben over de eik, bedoelen we de zomereik. Zo’n 5 procent van de eiken in de Nederlandse natuur is een wintereik.
Nederland telt ongeveer 100 miljoen bomen. 20 miljoen daarvan zijn eikenbomen.
Een eikel valt niet ver van de boom en kan onder het bladerdak van de boom niet uitgroeien. Hij is dus aangewezen op dieren om de eikel verder van de boom te verplaatsen. Door muizen, gaaien en eekhoorns verspreiden de eikels zich en kan een eikel op een nieuwe plaats tot een boom uitgroeien.
Geschiedenis
Er zijn archeologische vondsten gevonden die er op wijzen dat al zo’n 750.000 jaar voor Christus mensen eikels aten.
En al 11.000 jaar zijn beschavingen in gematigde streken rond eikenbomen gebouwd.
In het Midden-Oosten, China, Mexico en Californië waren ze zo’n 8000 jaar grotendeels afhankelijk van eikels als hoofdvoedsel. Ze hebben er zelfs een woord voor: Balanocultuur.
Balanos is Grieks voor eikels en balanocultuur is bedacht in een artikel van David Bainbridge om culturen te beschrijven die een aanzienlijk bestaansrecht hebben op eikels.
Bij boerderijen werd dikwijls een eik geplant omdat deze boom het huis behoedt voor bliksem: het is een bliksemafleider.
Hoe worden eikels nu gebruikt?
Van eikels wordt in Japan muk of mook (dotorimuk) of dotori guksi (noedels van meel van de eikels) gemaakt.
In Korea wordt een eetbare gelei met de naam dotorimuk gemaakt van eikels, en dotori guksu zijn Koreaanse noedels gemaakt van eikeltjesmeel.
Sinds kort is de eik als voedselbron weer populairder aan het worden.
In Twente hebben Jifke en Gerben met hun plan om een eikelboerderij op te zetten een wedstrijd gewonnen. De prijsvraag met de naam Brood & Spelen moest ‘radicale plannen’ opleveren waar de overheid wat mee kan om de leefbaarheid van het platteland te redden. Ze hebben becijferd dat 1 hectare eiken zo’n 1000 kilo eikels oplevert. Wanneer je uitsluitend die zou eten, kunnen ongeveer vier mensen daar het hele jaar volledig van leven.
En ook in de rest van de wereld zijn ze bezig om eikeltjesmeel op een commerciële wijze te maken.
Gezondheid van eikels
Er zit vitamine C, B1, B3, B3, B5 en vitamine B6 in.
Daarnaast ook magnesium, calcium, koper, zink, mangaan, ijzer, kalium en fosfor.
Het heeft lage glycemische- en insuline indexen.
Eikels leveren zelfs alle acht essentiële aminozuren, wat betekent dat ze een compleet eiwit zijn en niet gecombineerd hoeven te worden met ander voedsel.
Ze bevatten ongeveer 54% koolhydraten, 30% vet, 7,5% proteïne.
Heilige Eikenboom
Een heilige boom in alle culturen van Europa, een echte cultusboom, de sterkste, de grootste en de nuttigste boom van dit deel van de wereld.
Omdat de Eik een voedselbron was voor de vroege boeren van Europa, werd hij al in de prehistorie beschouwd als heilig. De Druïden kwamen niet samen als er geen Eik aanwezig was. Het woord Eik en Druïde zijn dan ook verwante woorden. Godenbeelden werden vaak gemaakt van Eikenhout. En heksen dansen rond de boom.
Eetbare paddenstoelen die bij eiken groeien
Boleten, Judasoor, zwavelzwam, biefstukzwam, eikhaas
Geneeskracht van de eik
De keel- en mondholte en de huid zijn het meest gebaat bij de geneeskrachtige eigenschappen van de eik.
Sinds eeuwen zijn delen van de eik door hun looistof (tannine) een bekend huismiddelen bij allerlei kwalen zoals diarree, eczeem, witte vloed, angina en mondslijmvliesontsteking, aambeien en spataderen. Tannine bindt vloeistoffen en neemt gifstoffen op van ontstoken weefsel.
De geneeskrachtige looistoffen zitten vooral in de bast van jonge twijgen. Een aftreksel maak je door een handvol eikenbast in 1 l water te laten trekken. Het zou helpen bij huidproblemen. Bij droge huid en neurodermitis kunnen koude compressen jeuk verminderen. Kleine ontstekingshaarden en zwellingen verdwijnen. Bij zweetvoeten helpt een voetenbad met eikenaftreksel. Je moet het dan wel 3 keer per week 15 minuten lang doen.
Overig gebruik
De boom levert hout op wat sterk, taai, zeer duurzaam en hard is, maar ook bewerkbaar en afwerkbaar is. Het hout is geschikt als bouwhout, meubelhout, fineerhout en brandhout en heeft een lichte tot donkerbruine kleur.
De schors bevat stoffen die gebruikt worden in de leerlooierij.
Eikels verwerken
Alle soorten eikeltjes zijn eetbaar. Ze verschillen alleen in afmeting en gehalte tannine (bitterstof). Tannine werd vroeger gebruikt om huiden van dieren te verven, wol te verven en een aantal huidaandoeningen te behandelen. Als wij grote hoeveelheden tannine eten is dit slecht voor onze nieren.
In Nederland komen de Winter- en Zomereik het meeste voor. Je kunt eikels rapen van +- oktober tot december.
Als je een klein gaatje in de eikeltjes ziet kun je ze laten liggen, dan was een beestje (vaak een kever) je voor.
Sommige eikeltjes bevatten minder tannine (de ‘white oak’), anderen meer.
Raap je bij meerdere eiken? Hou de eikels dan apart van elkaar, het kan zijn dat de ene langer bitter blijven dan de andere.
Pluk geen groene eikels uit de boom. Als er op de grond groene eikels liggen kun je die wel meenemen, als je ze een dagje in de zon legt worden ze bruin.
Thuis kun je ze in een schaal met water doen, diegene die naar boven komen drijven zijn leeg of niet meer goed.
Eikels bewaren
Als je ze even wil bewaren kun je ze uitspreiden en laten drogen.
Bewaar ze daarna niet in plastic maar in een katoenen tas, mand of op een rek op de vloer. Mix ze elke week even door en haal de eikels weg die er niet goed uitzien.
Ook kun je ze eerst pellen en dan drogen in een dehydrator, in een oven op +- 60 graden of in de zon (maar of die fel genoeg is in de herfst?) Op deze manier blijven de eikels erg lang goed.
Eikels pellen
Zelf pel ik ze door ze door midden te snijden (verticaal) met een scherp mes en die twee partjes nog een keer door midden te snijden. Dan hou je 4 partjes over die je makkelijk kunt pellen.
Snijd de stukjes weg die zijn aangevreten of schimmelig zijn.
De partjes die klaar zijn kun je in een bak met water gooien, zodat ze niet verkleuren.
Op internet lees ik ook dat je ze op de stoeptegels kunt leggen en met een zwaar object (stuk hout, steen, hamer) er op kunt slaan zodat ze openbreken. Daarna moet je de schillen van het vruchtvlees scheiden.
Bittere stoffen eruit spoelen
Er zijn verschillende manieren:
Op de koude manier behoudt de eikel het zetmeelgehalte. Hierdoor werkt het meel goed in brood, pannenkoeken, muffins etc.
Spoelen met heet water verwijdert het zetmeel, maar daardoor komt de nootachtige smaak meer naar voren. Je kunt ze hierdoor goed in hartige gerechten gebruiken zoals in burgers, sauzen etc. Als een recept vraagt om noten kun je de ‘heet water methode’ eikels gebruiken. Ook hoef je de eikels niet perse fijner te malen, waardoor je ze in kwarten kunt gebruiken in gerechten.
Maar probeer het vooral zelf uit. Volgens mij kan je beide methodes voor van alles gebruiken.
Koude methode om te spoelen
Maal het tot kleine stukjes, maar maal het niet te lang: het moet nog geen meel worden. Door de eikels klein te malen gaan straks de tannine (bitterstoffen) er makkelijker uit.
Methode 1: Indianen legden vaak manden met eikels in rivieren of beken. Stromend water verwijdert snel tannines. Dus als je een riviertje/meertje in de buurt hebt!
Methode 2: Als je nog een oldskool toilet hebt kun je het zakje met de stukkies eikels in het waterreservoir leggen. (klinkt gek, maar er is constant schoon water) Als je na +- 2 dagen niet meer doorspoelt met bruin water (van de tannine), zijn je eikels klaar
Methode 3: Bovenstaande zou je ook in de regenton kunnen proberen wanneer het regent.
Methode 4: Leg de eikeltjesgruis in een kom met water en verschoon het water een paar keer per dag. Als het water helder is zijn de eikels klaar, dit kan een paar dagen duren.
Methode 4: Leg de eikeltjesgruis in een kom met water en verschoon het water een paar keer per dag. Als het water helder is zijn de eikels klaar, dit kan een paar dagen duren.
Methode 5: Gebruik een theedoek waarin je de eikelmeel giet. Leg het in een vergiet of hang het aan de kraan. Vul de theedoek met water en ‘kneed’ het meel. Blijf dit doen totdat het water helder wordt. Dit duurt zo’n 30 minuten.
Meestal laat ik de eikels een nacht weken in een kom water en gebruik daarna methode 5.
Heet water methode om te spoelen
Zet de eikels in een pan met veel vers water en wat zout.
Breng ze een de kook en laat ze ongeveer 20 minuten pruttelen. Terwijl ze koken gaan de schilletjes eraf, deze zijn bitter dus kun je uit het water halen.
Na 20 minuten is ronde één afgelopen, spoel het water weg en voeg nieuw water toe. Let op: dit moet kokend water zijn! Door koud water toe te voegen aan hete eikels blijven ze op de een of andere manier bitterder.
Herhaal dit totdat de bitterheid weg is, dit duurt wel minstens 5 rondes (= 100 min)
Als de eikelstukjes zijn afgekoeld kun je door de eikels tussen je handen te wrijven de bruine schilletjes er afhalen.
Video
Hier zie je hoe traditionele volkeren eikels verwerken.
Eikelmeel drogen
De natte eikelmeel/stukjes blijven een paar dagen in de koelkast goed. Wil je het langer bewaren dan zal je het moeten drogen.
Je kunt ze op bakplaten verdelen en in de oven op +- 60 graden drogen. Vaak roeren zodat de natte gedeeltes droog worden. Een dehydrator is natuurlijk het allerhandigst.
Ook kun je het invriezen, gedroogd of vers.
Recepten met eikeltjes
Eet je veganistisch, vervang dan de boter door kokosolie, de eieren door lijnzaad, de melk voor plantaardige melk, de creme fraise door cashewcream.
- Eikeltjesburgers
- Eikeltjesburgers 2
- Eikeltjescrackers
- Eikel/dadelhummus
- Pudding
- Koekjes
- Brood
- Pannenkoeken
- Flatbread
- Cake
- Soep
Andere toepassingen voor ‘eikelgrutten’ (de stukjes)
- Strooi ze over een salade
- Gebruik in een saladedressing.
- Voeg toe aan je smoothie
- Voeg eikelgrutten toe aan je gekookte ontbijtgranen of gebruik de eikelgrutten als je gekookte ontbijtgranen
- Gebruik ze in een vega burger
Andere toepassingen voor eikeltjesmeel
- Overal waar je glutenvrij meel voor gebruikt, daar kun je eikeltjesmeel voor gebruiken
- Ook kun je in een recept waar (tarwe/spelt) meel in gaat 1/3 vervangen voor eikeltjesmeel.
Eikeltjeskoffie
Eikeltjeskoffie werd gedronken in tijden van schaarste, waaronder in WOII.
Eikelcacao of eikelkoffie is niet enkel een koffiesurrogaat maar heeft genezende eigenschappen. Het werd in de volksgeneeskunde gebruikt tegen kinderbuikloop, bloedarmoede, Engelse ziekte, huidaandoeningen en nog meer.
Eikeltjeskoffie maak je van in de gepelde, in 8 stukjes gesneden eikeltjes.
Tijdens de kruidencursus maakten we de koffie zonder de eikeltjes te weken, maar op internet vind ik alleen recepten waarin de eikels wel worden gespoeld om de tannine er uit te halen.
Als je echt de bittere koffie smaak wil hebben, en je drinkt niet teveel eikeltjeskoffie kun je ze zonder te spoelen meteen roosteren. Wil je ze iets minder bitter, of drink je elke dag veel eikeltjeskoffie dan kun je beter eerst de tannine eruit spoelen (zie hierboven hoe)
Roosteren:
Je roostert ze in de oven voor 30 minuten op 130 graden, daarna voor 20 minuten op 200 graden.
Ze worden zwart, dit is de bedoeling. Als ze klaar zijn laat je ze afkoelen en kun je ze tot poeder vermalen in je keukenmachine of koffiemaler.
Je gebruikt ongeveer 1 el per kopje koffie. Je kunt zelf de methode uitproberen, zelf vind ik de eikeltjeskoffie bijvoorbeeld het lekkerst in een perculator.
