27 jun Ode aan de heermoes
Heermoes, het is zo ongeveer het meest gehate onkruid onder tuinders, met name moestuiniers. Vele tuinders beschouwen hem als heuse plaag en kunnen slechts gefrustreerd toe zien hoe de lange, smalle sprieten overal de grond uit schieten. In een poging de schade te beperken en de plant de baas te worden wordt er fanatiek geschoffeld en gespit of wordt heermoes verwoed met de hand uit de grond getrokken, maar meestal tevergeefs. De diepgewortelde plant houdt hardnekkig vol en voor je het weet heeft hij je hele tuin veroverd. Dé nachtmerrie van elke tuinder maar geheel onterecht volgens moestuinier Nikki Vrees. Ze noemt heermoes een ongewaardeerd onkruid en heeft na haar eigen strijd van hem leren houden.
Foto: Mary Brommer
Moedeloos was ik toen heermoes voor het tweede jaar mijn tuin overnam. Ik had me voorgenomen vroeg in het voorjaar te beginnen met schoffelen om zo de heermoes invasie van vorig jaar te voorkomen. Maar hoezeer ik m’n best ook deed, binnen twee weken stond het hele veld weer vol. De strijd die ik voerde voelde als onbegonnen werk en al gauw was m’n passie voor de moestuin verdwenen. Ik zag niet hoe ik al mijn tuinplannen moest realiseren terwijl de heermoes zege vierde. Ik was het seizoen vol enthousiasme begonnen, besluitvaardig het beter te doen dan vorig jaar en had vele ideeën voor de aanleg van nieuwe bedden en borders. Zo wilde ik onder andere een drietal kruidentuintjes maken, opgedeeld in categorieën voor de thee, keuken en gezondheid. Maar dankzij de heermoes kwam daar niets van in.
Keer op keer schoffelde ik dezelfde stukken, kwam geen stap vooruit en het enige wat groeide, afgezien van de heermoes, was mijn frustratie. Ik maakte me niet alleen zorgen over het in duigen vallen van mijn tuinplannen, maar tevens over het reglement van de tuinvereniging. De regel ‘1 mei onkruid vrij’ legde een enorme druk op m’n schouders, ik zag geen enkele mogelijkheid om daar aan te voldoen. Hoofdzakelijk vanwege de hoeveelheid heermoes maar ook deels omdat deze opvatting over onkruid niet paste bij m’n ecologische tuinvisie. Een ‘zwarte bodem’, of te wel kale grond, is schadelijk voor de tere humuslaag die zich in de toplaag van de aarde bevindt en waar de meeste voedingsstoffen zitten waardoor moeder natuur zichzelf beschermt door kale vlaktes te versieren met onkruid.
Foto: Mary Brommer
Een sprankje hoop
Langzaamaan werd mijn tuin meer en meer onbegaanbaar en na het zoveelste schoffeluitje ging ik bedroefd naar huis. Ik zag geen mogelijkheden meer om deze woeste wildernis te temmen en het plezier was verdwenen. Ik was klaar om de strijdbijl neer te leggen en mijn moestuin voorgoed vaarwel te zeggen. Er bleef echter iets knagen en in een laatste poging m’n tuin te redden ging ik opzoek naar informatie over heermoes. Ik kwam tot de ontdekking dat heermoes een signaal is van een arme en verzuurde bodem. Dat m’n grond niet in de allerbeste conditie verkeerde wist ik, de tuinder voor mij had het stuk behoorlijk uitgeput, maar door de grote hoeveelheid heermoes realiseerde ik me pas hoe erg de situatie was. Ik vond weer een sprankje hoop en stopte met schoffelen zodat de heermoes z’n taak kon volbrengen; met z’n lange wortels voedingsstoffen uit een diepere laag omhoog brengen zodat de humuslaag gevoed wordt en de bodem weer in balans kon komen. Dat bracht niet alleen voordelen voor m’n tuin maar ook voor m’n rug en energiepeil. Nu kon ik m’n tijd en aandacht besteden aan andere zaken, zoals de heermoes een handje helpen door nog meer voedingsstoffen aan de bodem toe te voegen, en zo het herstelproces versnellen. Ik strooide met lavameel en wormenmest, stro, biologische moestuinmest en koffieprut en mijn plezier in tuinieren kwam terug. Ik handelde stap voor stap, liet stukken ongemoeid en waar ik heermoes weghaalde om een bed aan te leggen zorgde ik voor een extra grote dosis voeding. Ook legde ik de verwijderde heermoes in de buurt van het bed zodat hij alsnog z’n voedingsstoffen aan de bodem kon afgeven. Het zij in een composterende staat. Eerder had ik van andere tuinders geleerd dat ik heermoes hermetisch moest verwijderen, het mocht zelfs niet op de composthoop. Zolang ik maar consequent bleef schoffelen zou ik hem op een gegeven moment verslaan en uitroeien op m’n tuin. Maar nu wist ik dat de heermoes vanzelf weer zou verdwijnen wanneer de bodem hem niet meer nodig had. Ik leerde dat elk onkruid in de tuin verschijnt met een reden, het vertelt je iets over de staat van je bodem en waar het een tekort aan heeft. Wanneer de plant in kwestie z’n taak heeft volbracht, heeft hij geen functie meer en zal hij niet meer verschijnen. Deze informatie maakte dat ik met totaal andere ogen naar m’n tuin en naar heermoes kon kijken. Ik kreeg niet langer een hekel aan het overwoekerende onkruid maar leerde het waarderen. En de heermoes in het bijzonder want deze plant voedt niet alleen de bodem maar ook de mens.
Zo oud als de weg naar Rome
Ik had al aardig wat ontzag voor heermoes gekregen maar na een workshop over wildplukken begon ik echt respect voor hem te krijgen. Ik was verrast door de hoeveelheid geneeskracht die dit kleine plantje in zich draagt en stond versteld van de invloed die heermoes heeft op onze gezondheid. In de oudheid werd heermoes al gebruikt door diverse geneesheren die dit kruid prezen als oplossing voor vele gezondheidskwalen. Ze maakte er thee, preparaten of zitbaden van en benoemde toen dezelfde ziektes waar ook vandaag de dag de krachten van heermoes aan worden toegeschreven. Ook een preventief gebruik van heermoes heeft vele voordelen voor je gezondheid en ik kon niet wachten tot ik weer op de tuin was om mijn eerste bosje heermoes te oogsten. Ik zette er een pot thee van en raakte steeds meer gefascineerd door deze plant. Ik vond dat hij meer verdiende dan zijn, onterechte, slechte reputatie en was dankbaar voor zijn aanwezigheid in m’n tuin en voor het goede werk dat hij voor mij en m’n tuin deed.
Daarom deze ode aan de heermoes, een plant die het verdient om in het zonnetje gezet te worden en die we met plezier zouden moeten ontvangen in de tuin. En zonder enig spoor van twijfel kan ik zeggen dat heermoes dit jaar voor de grootste moestuinoogst zal zorgen.
Foto: Mary Brommer
Heermoes voor de bodem
De wortels van heermoes, ook wel akkerpaardestaart genoemd, gaan meters diep de grond in waardoor ze voedingsstoffen kunnen bereiken waar andere planten niet bij kunnen en vormen dus geen voedingsconcurrent voor andere planten. Ze transporteren mineralen uit diepere grondlagen omhoog en verbeteren op die manier de bodem. Wanneer je de heermoes verwijderd kun je de afgestorven plantresten laten liggen zodat ze hun mineralen alsnog kunnen afgeven. Om de algehele conditie van planten te verbeteren kun je gier trekken van heermoes. Heermoes bevat 96% aan kiezel, en een aftreksel of preperaat hiervan verstevigt de cellenstructuur van blad en stengels, stimuleert de groei van planten en helpt bij de bloei, vruchtzetting en afrijping.
Heermoes heeft zijn nut al eerder bewezen toen zijn voorouders 300 miljoen jaar geleden tijdens het carboon tijdperk leefden. De ‘sprietjes’ van nu waren toendertijd reusachtige ‘bomen’ van tientallen meters hoog. Samen met varens en wolfklauw domineerde zij het huidige Europa tot de reusachtige bossen werden overspoeld door zee en de boslagen langzaam verteerden tot steenkool.
Foto: Mary Brommer
Gezond met heermoes
Heermoes is niet alleen een goede voeding voor de bodem maar ook voor je lichaam. De plant bevat namelijk een grote hoeveelheid aan mineralen waaronder calcium, ijzer, kalium, magnesium, natrium en zink en de vitamines B1, B2, B3 en C. Heermoes stimuleert de aanmaak, herstel en flexibiliteit van het bindweefsel en heeft daardoor een positieve uitwerking op alles wat met bindweefsel te maken heeft; kraakbeen, pezen, gewrichtsbanden, huid, haar en nagels. Heermoes remt het verouderingsproces af, is bloedstelpend, helpt wonden sneller genezen en werkt urinedrijvend waardoor het goed is voor nieren en blaas. Wanneer je verse heermoes gebruikt kies dan voor plantjes waarvan de zijtakjes nog stevig omhoog wijzen zodat de medicinale werking het grootst is.
Let op dat je alleen heermoes (equisetum arvense) gebruikt. Er zijn andere, licht giftige varianten die erop lijken zoals de moeraspaardenstaart, ook bekend als lidrus (equisetum palustre) en holpijp. Deze twee groeien beide hoofdzakelijk in vochtige gebieden in tegenstelling tot heermoes die voornamelijk op landerijen leeft. Op deze video zie je ook duidelijk het verschil.
Gebruik heermoes met mate en raadpleeg altijd een arts wanneer je medicijnen gebruikt.
Heermoesthee
- Neem 2-3 stengels heermoes en verwijder de wortels en het onderste lid van de stengel. Omdat de wortels van heermoes zo diep de grond in gaan kan hij zware metalen of bronnen van vervuiling aanboren en dit in het eigen weefsel opslaan. Die wil je niet opdrinken.
- Was de stengels en breek ze doormidden.
- Stop de stengels samen met kokend water in een thermoskan en laat de thee 20 minuten trekken.
- Schenk jezelf een kop in en geniet van de subtiele smaak van heermoes.
