Zalf

Zalf is een combinatie van kruidenolie en een vorm van vet of was. Hiervoor wordt meestal bijenwas gebruikt, maar je kunt het ook maken met wolvet of plantaardige vetten. Door olie te mengen met vet krijg je een semi-solide zalf die stevig is, maar ook goed smeerbaar. Zowel de kruiden als de was hebben een diepe, geneeskrachtige en heilzame werking op de huid. Op basis van welke kruiden en was je kiest, kun je de specifieke werking van de zalf volledig aanpassen aan je eigen behoeften. Omdat een zalf voornamelijk vetten bevat en geen water, is het lang houdbaar.

Het fijne aan zalf is dat je het net als kruidenolie kunt gebruiken, maar dan in een vorm die wat makkelijker toe te passen is. Door de meer vaste vorm geeft zalf veel minder snel vlekken, lekt het niet en is het makkelijk mee te nemen onderweg. Hierdoor is zalf ook handiger om te gebruiken voor kinderen. Daarnaast vinden veel mensen de substantie van zalf fijner dan die van olie, waardoor het een mooi middel is om de geneeskrachtige werking van olie te kunnen toepassen op een manier die handiger werkt. Wanneer je zalf op de huid smeert wordt het zachter en makkelijk opgenomen. Het werkt voedend, verzachtend, verzorgend en helend. Ook is het mooi dat zalf maar uit twee ingrediënten bestaat: was en olie. Als je eenmaal kruidenolie in huis hebt, maak je in een handomdraai een zalf.

Balsem

Een ander woord voor zalf is ook wel balsem. Ze worden vaak door elkaar heen gebruikt en dat komt doordat er niet heel veel verschil tussen zit. Zo wordt een zalf een balsem genoemd wanneer de harsen en sterke geuren (etherische olie) uit de kruiden in de zalf worden opgenomen, zoals bijvoorbeeld bij Populierenzalf. Van oudsher wordt deze balsem dan ook Balm of Gilead genoemd. Het woord balsem komt van balsam, dat ‘welriekend’ in het Arabisch betekent.

Ook zijn er speciale balsem bomen (Burseraceae) waarvan de bast sterk geurende harsen produceert. Deze werden van oudsher gebruikt voor medicinale doeleinden, bij heilige en religieuze rituelen en bij de balseming van doden.

De sterk geurende harsen en oliën kunnen naast hun geneeskrachtige werking op de huid ook voor onze lichamelijke en emotionele gezondheid zorgen. Geuren kunnen een diepe werking hebben op ons gestel en psyche. De uitdrukking ‘balsem voor de ziel’ betekent dan ook dat iets een vorm van troost is. Op deze manier denk ik dat balsem een woord is om aan te geven dat bepaalde zalven een diepere werking op ons hebben dan ‘alleen’ lichamelijk. Het voelt als een eerbiedig woord om te gebruiken voor de bijzondere en heilzame kracht van kruiden, maar het blijft in wezen een zalf.

Populierenzalf, ook wel Balm of Gilead genoemd. Een heerlijk geurende zalf die je deze week leert maken!

Zalf in de praktijk, hoe gebruik je het?

Zalf is een wonderlijk en heilzaam middel. Het werkt verzachtend bij irritatie, wondjes, schaafwonden, blauwe plekken, droge huid, eczeem en vele andere klachten. Zalf is vooral bedoeld als beschermende laag op de huid en om het genezingsproces te ondersteunen. Bijvoorbeeld voor het onttrekken van warmte (bij zwelling en ontsteking van spieren), bij insectenbeten en om wondjes te desinfecteren. Maak wel altijd eerst een wond schoon voordat je er zalf op smeert. Je gebruikt zalf alleen uitwendig.

Hoewel zalf vooral bij huidproblemen gebruikt wordt, kun je zalf ook zeker inzetten voor dieperliggende klachten zoals spierpijn. In die zin kun je zalf net zo gebruiken als kruidenolie. Wanneer de huid zacht, gevoed en gehydrateerd is, voelen we ons automatisch beter. Als het grootste orgaan van ons lichaam is het goed om de huid ook te ondersteunen wanneer we geen wondjes hebben, maar om het te verzorgen zoals we ook onze tanden en haar verzorgen.

Je kunt zalf inzetten voor de heilzame werking op de huid, bijvoorbeeld bij huidklachten en wondjes. Maar daarnaast kun je het ook gebruiken op eenzelfde soort manier als je kruidenolie inzet, als een vorm van selfcare en verzorging. Als je standaard zalf in huis hebt, is de kans veel groter dat je het regelmatig gebruikt en goed voor je huid zorgt. Hiermee kun je ook een hoop geld besparen, omdat je met een goede zalf bijna geen andere huidproducten meer nodig hebt.

Je kunt zalf inzetten…

Als moisturizer op de huid, bijvoorbeeld na een douche of bad
Voordat je gaat slapen, als vorm van avondritueel
Als huidbescherming in de koude gure maanden
Op ieder deel van je lichaam dat wel wat zorg kan gebruiken
Op delen van je lichaam die rood, pijnlijk, droog, jeukerig of kapot zijn
Voor wondheling
Voor verzorging van verbrande huid
Om de huid te hydrateren
Om jezelf mee te masseren
Ter ontspanning van het zenuwstelsel
Voor droge lippen en kloofjes
Bij spierpijn
Bij insectenbeten
Bij verrekte spieren
Bij pijnlijke gewrichten
Bij winterhanden/-voeten
Voor litteken heling
Bij luieruitslag

Maak wonden en open huid altijd eerst goed schoon voordat je er zalf op smeert. Gebruik geen zalf op diepe wonden. Alle suggesties in deze cursus over hoe je zalf kunt gebruiken zijn bedoeld voor oppervlakkige en milde (huid)klachten. Gebruik deze cursus niet als vorm van medisch advies. Zoek bij twijfel altijd hulp van een arts of natuurgeneeskundige.

Soorten vet die je kunt gebruiken voor kruidenzalf en ethische overwegingen

Onderstaande vetten kun je allemaal gebruiken om een zalf mee te maken. Bedenk wel dat de recepten gemaakt zijn met bijenwas in gedachten, waardoor resultaten anders zullen zijn wanneer je een ander soort vet kiest en je de hoeveelheden eventueel moet aanpassen om de gewenste consistentie te krijgen. Het mooie aan dierlijke vetten is dat het mogelijk is om ze lokaal te vinden en je te verbinden met de bron en maker van het product. De plantaardige vetten zijn bijna allemaal exotisch en komen van ver. Onthoud ook dat hoewel plantaardige vetten diervriendelijker en duurzamer lijken te zijn, dit niet altijd het geval is. Doe goed onderzoek naar de herkomst van je plantaardige of dierlijke vet en kies (indien mogelijk) voor biologisch. Bij dierlijke vetten raad ik altijd aan om een zo lokaal mogelijke bron te vinden met een respectvolle werkwijze en met zorg voor dier en natuur.

➤ Verkooppunten die ik aanraad voor deze basisingrediënten vind je in Week 2: ‘Kruiden en benodigdheden kopen’.

Plantaardig:

Vegobalsem (alternatief voor vaseline. Vaseline zelf raad ik af)
Carnaubawas (plantaardige was gemaakt van de Braziliaanse palmboom, Copernicia cerifera)
Candelillawas (plantaardige was gemaakt van de Mexicaanse Candelilla struik, Euphorbia cerifera)
Sheabutter

Dierlijk:

Voor wolvet en bijenwas hoeven geen schapen en bijen gedood te worden. Deze vetten kunnen dus zeker dier- en natuurvriendelijke producten zijn, mits de werkwijze respectvol is. Gebruik alleen (onbewerkte) bijenwas en wolvet van een bron die je vertrouwt en die op een duurzame manier geproduceerd wordt.

Wolvet (Lanoline) – Wolvet is het natuurlijke vet uit de vacht van een schaap en wordt ook wel lanoline genoemd. De samenstelling van wolvet lijkt erg op onze eigen huidvetten. Het wordt daarom goed opgenomen door onze huid en kan de geneeskracht van de kruiden dieper in ons lichaam brengen. Doe wel altijd eerst een huidtest met lanonine, als je dit vet nog nooit eerder geprobeerd hebt. Contactallergie met wolvet komt voor. Let op: lanoline verwerk je iets anders dan andere vetten, meer info bij de recepten.
Bijenwas – Bijenwas is het materiaal waar bijen hun honingraten mee opbouwen. Een bijzonder, heilzaam en kostbaar middel. Voor zalf wordt meestal bijenwas gebruikt, omdat het makkelijk werkt, een sterk medicinale waarde draagt en een zuiverende werking heeft. Daarnaast is het enorm lang houdbaar. Verder bevat het een zoetige milde geur, waardoor de kruiden goed tot hun recht kunnen komen.
Talg (Tallow) – Talg/tallow, ook bekend als ossewit, wordt al eeuwenlang gebruikt als huidverzorging, zeker in noordelijke landen als Nederland. Het wordt gemaakt van zuiver rundervet. Talg kan wonderen doen voor onze huid omdat het een enorm rijke bron van voedingsstoffen is. Het bevat biologisch beschikbare vitamine A, B12, D, E, K en andere vetzuren die onze huid verzachten, hydrateren en regenereren. Het komt ook erg overeen met de samenstelling en natuurlijke sebum van onze eigen huid. Talg werkt zeer voedend, kalmerend en herstellend zonder de poriën te verstoppen. Hierdoor is het op zichzelf al een heilzame huidverzorging en is het zeer geschikt om toe te voegen aan een zalf.

Tips

Bijenwas – Je kunt zowel bijenwas pastilles als grote brokken bijenwas gebruiken. Pastilles werken een stuk makkelijker en hoef je minder lang te verwarmen, wat de werkzaamheid en houdbaarheid ten goede komt. Bijenwasbrokken zal je moeten raspen of snijden, wat veel en rommelig werk is. Bedenk wel dat pastilles duurder zijn dan grote stukken bijenwas.
Wolvet – Een goede kwaliteit wolvet bestaat uit 100% lanoline en geen andere ingrediënten. Er bestaan namelijk veel producten die Wolvet of Lanoline heten die minder dan 100% lanoline bevatten. Die zijn makkelijker smeerbaar, maar bevatten vaak water en andere toevoegingen. Kies dus liever voor 100% wolvet voor een zalf, je kunt eventueel wat meer olie toevoegen om de zalf beter smeerbaar te maken.

Houdbaarheid en bewaren

Hoe je een zalf bewaart, heeft veel invloed op de houdbaarheid. Je kunt nog zo schoon werken met de beste ingrediënten, maar als je het niet op de juiste manier bewaart, blijft het niet lang houdbaar. Veel temperatuurwisselingen, zonlicht, vocht en blootstelling aan lucht hebben allemaal veel invloed op de houdbaarheid. Als je een zalf regelmatig open laat staan in de badkamer bijvoorbeeld, is de kans groot dat de kwaliteit snel achteruit gaat. Houd daar rekening mee. Als je een zalf snel opgebruikt, maakt dat natuurlijk niet zoveel uit, maar anders is het wijs om te letten op dat je het juist bewaart om zo lang mogelijk te kunnen doen met je handgemaakte creatie. Let er ook op dat je geen vieze vingers in de pot stopt, hiermee voeg je een hoop bacteriën toe die de houdbaarheid verkorten. Bewaar een zalf zoveel mogelijk op een koele, donkere plek. Op deze manier is hij minstens één jaar houdbaar.

Veiligheid en dosering

Het komt niet vaak voor, maar er bestaat een kans dat je een milde allergische reactie kan krijgen door een kruidenolie of zalf. Wanneer je roodheid, zwelling of irritatie ervaart, maak de huid dan direct goed schoon. Om dit te voorkomen kun je altijd eerst een simpele huidtest doen wanneer je olie, vet of kruiden voor het eerst gebruikt. Smeer een klein beetje zalf op je onderarm en kijk aan hoe je lichaam daar de rest van de dag op reageert. Smeer dus niet gelijk een groot deel van je lichaam in wanneer je een zalf voor het eerst bij jezelf of iemand anders gebruikt. Doe rustig aan en stop met gebruik wanneer je irritatie ervaart.

Dosering zalf

Acuut: Smeer de aangedane plek ieder uur in tot de klachten verminderen.

Langdurig gebruik: Smeer aangedane plek twee tot vier keer per dag in.

Kruidenzalf en kinderen

Kinderen vinden het vaak heerlijk om een middeltje te krijgen wanneer ze iets hebben en het is fijn om daar een natuurlijk huidproduct en kruiden voor te kunnen gebruiken. Zalf werkt goed voor de onvermijdelijke schrammen, bulten en blauwe plekken, en is een manier om de huid van je kind te verzorgen en ze te helpen ontspannen. Een Lavendel- of Rozenzalf kan bijvoorbeeld een mooi onderdeel zijn van een avondritueel. Dus zalf kun je ook zeker gebruiken zoals je kruidenolie toepast. Kruidenzalf werkt vaak ook handiger bij kinderen dan kruidenolie omdat het makkelijker smeerbaar is en minder snel vlekken geeft.

Dat gezegd hebbende, raad ik het niet aan om zomaar iedere kruidenolie bij kinderen te gebruiken. Daarom heb ik een lijstje gemaakt met kruiden die ik aanraad voor baby’s, kinderen van één tot vier jaar en oudere kinderen. Deze lijst vind je in het hoofdstuk ‘Kinderen en kruidenolie’ in week 8.