Wisselteelt
Wisselteelt
Wisselteelt is een methode die voortkomt uit monocultuur. Niet langer één plantenfamilie elk jaar op dezelfde plek, maar elk jaar een andere familie moet helpen die bodem minder uit te putten en zelfs te verrijken. Het ene jaar mais, daarna aardappels, daarna wortels etc. Dit zorgt ervoor dat verschillende voedingsstoffen uit de grond worden gehaald, terwijl andere weer worden aangevuld door de verschillende gewassen zelf. Weet je het hoofdstuk over de plantenfamilies nog? Nu weet je waarom het zo belangrijk is om deze goed te kennen!
In traditionele moestuinen is wisselteelt heel gebruikelijk. Je hebt er vast al eens van gehoord en anders kom je het in de meeste moestuin cursussen vast tegen: aparte bedden met kolen, bonen en wortels. Mijn opa deed het ook. Elk jaar wisselde hij de plantenfamilies in een rotatie systeem, zodat elke groep het jaar erop ergens anders stond.
Notie: Vanwege de knolvoet ziekte onder de kolen, wordt ook aangeraden kolen niet vaker dan 1 x per 3 jaar, het liefst 1 x per 6 jaar op dezelfde plek te zetten en aardappelen 1 x per 3 jaar. Er zijn zelfs regels voor aardappelteelt voor o.a. volkstuinverenigingen zie: https://www.nvwa.nl/onderwerpen/teeltvoorschriften-akkerbouw-en-tuinbouw/teeltvoorschrift-vruchtwisseling-tegen-aardappelmoeheid
Hoe pas je wisselteelt toe in de moestuin?
Je werkt met de zes eerder genoemde plantenfamilies en roteert deze elk jaar van plek. Er is een handig geheugensteuntje voor de zes plantenfamilies en een aanbevolen volgorde om te roteren. De rotatie gaat linksom, tegen de klok in:
Bij bovenstaand geheugensteuntje wordt rekening gehouden met de voedingsbehoefte van de desbetreffende plantenfamilies. Bonen, bladgroenten en wortelgewassen hebben minder voeding nodig dan aardappels, kolen en vruchtgewassen. Deze wisselen elkaar dus af. Daarnaast slaan bonen in hun wortels stikstof op en als je deze laat zitten, komen deze beschikbaar voor de kolen die dol op stikstof zijn.
! In de les over plantenfamilies noem ik wortelgewassen ook de wortel-, knol- en bolgewassen.
Hoe gebruik ik wisselteelt elk seizoen in de tuin?
Ik laat mij inspireren door de wisselteelt. Ik heb 16 vierkante bakken die ik verdeel in 4 x 4 bakken die een rotatie systeem kennen waarin elk bed een focus heeft op één specifieke plantenfamilie. Zo voorkom ik problemen zoals knolvoet bij kolen, aardappelmoeheid of plagen bij nachtschade gewassen zoals phytophthora.
- Wortel-, knol- en bolgewas bed
Dit bed bevat voornamelijk gewassen zoals worteltjes, bieten, prei, knoflook, venkel, pastinaak en uien. - Kolenbed
Hier groei ik allerlei kolen zoals spitskool, broccoli, boerenkool, spruitjes, rode kool, radijsjes en koolrabi. - Bonenbed
Dit bed bevat allerlei soorten bonen zoals klimmende bonen, stamboontjes, tuinbonen en bonenkruid. Bonen verrijken de bodem met stikstof, wat een mooie basis is voor de volgende plantenfamilie (de kolen) in het rotatieschema. - Aardappelbed
Hier groeien mijn aardappels, meestal volgens de Ruth Stout-methode (waarbij aardappels in mulch worden geteeld). Dit bed vereist extra aandacht vanwege phytophthora, een veelvoorkomende aardappelziekte.
Mijn systeem roteert elk jaar met de klok mee. Dit betekent dat het wortelbed het volgende jaar een kolenbed wordt, het kolenbed een bonenbed, en zo verder. Deze vierjarige cyclus werkt bij mij al meer dan 15 jaar zonder grote problemen. Voor kolen is een rotatie van 6 jaar het beste, maar met vier jaar heeft het hier nog geen problemen gegeven. Lidion, waar zijn je bladgroenten? Ik maak hier geen apart bed voor, maar mijn bladgroenten zaai en plant ik overal tussendoor. Het is een kort gewas dus ook ideaal als voor – en nateelt. Daarover meer bij combinatieteelt en polycultuur. En je vruchtgewassen dan?
Ik heb ook drie lange bedden waarbij ik een 3 wisselsysteem toepas. De vierkante meter bakken zijn niet geschikt voor de grote vruchtgewassen als courgettes en pompoenen.
- Vruchtgewassen
Dit bed bevat mijn pompoenen en courgettes die ik buiten teel - Aardappels (en bonen, zie combinatieteelt)
- Kolen of bloemen
Wisselteelt toepassen binnen één seizoen
Naast jaarlijkse wisselteelt kun je ook binnen één seizoen van plantenfamilie wisselen. Dit betekent dat je na de oogst van een gewas een andere plantenfamilie op dezelfde plek zet. Stel: je hebt in het voorjaar spinazie geteeld. Na de oogst kun je op die plek worteltjes zaaien. Als die worteltjes geoogst zijn, kun je later in het seizoen nog stamboontjes planten. Dit wisselen versterkt de bodem en zorgt voor een gevarieerde oogst. Mijn eigen vuistregel: Elke keer dat je iets oogst, zaai of plant je er een andere familie in. Mijn doel is altijd te proberen tenminste 2, het liefst 3 soorten families per jaar “door” een plek te laten gaan.
Wisselteelt in de landbouw
Ook in de landbouw wordt wisselteelt steeds vaker toegepast en steeds meer verplicht. In Nederland is het nu ook verplicht een groenbemester* te zaaien in de winter. Boeren zaaien zo raapzaad of winterrogge na een mais- of aardappeloogst. De rogge wordt ondergeploegd, waarna de mais het volgende seizoen weer kan worden geplant. Het is al ietsje meer wisselteelt, maar het liefst wil je dus tenminste drie families door één plek heen. Sommige boeren werken daarom ook samen door land te ruilen. Zo kan een boer die veel maïs nodig heeft maïs op het land van een buurman telen, terwijl de buurman een andere gewasfamilie op zijn stuk grond zet. Dat is een hele vooruitgang ten aanzien van monoculturen.
* Groenbemesting is het telen van planten op een stuk grond om deze vervolgens onder te ploegen of te mulchen. Dit wordt gedaan om het percentage organische stof en het stikstofgehalte in de bodem te verhogen. Een deel van die organische stof wordt in de bodem omgezet in humus. Andere redenen zijn dat groenbemesters kunnen optreden als vanggewassen voor de opvang van meststoffen, dat ze kunnen helpen de bodemstructuur te verbeteren, bodemerosie kunnen tegengaan en soms ongewenste gewassen (onkruid) helpen onderdrukken. Zie meer info: https://nl.wikipedia.org/wiki/Groenbemesting
Waarom werkt wisselteelt voor mij?
Het belangrijkste voordeel van wisselteelt voor mij is dat het een duidelijke structuur en focus biedt en ik nooit meer hoef na te denken over een nieuw moestuinplan. Ik weet namelijk precies wat ik wanneer en waar ga zaaien, zonder mij zorgen te hoeven maken over belangrijke ziektes als knolvoet, aardappelmoeheid en phytophthora of over de gezondheid van mijn bodem. Ook heeft wisselteelt mij in het begin van mijn moestuincarrière veel geleerd over plantenfamilies en daarom vind ik deze methode essentieel voor je moestuinkennis.
Aan de slag met wisselteelt
Lijkt het jou fijn om een duidelijke structuur en focus in je tuin te hebben, dan kun je een start maken met een wisselteelt systeem bedenken in je moestuinontwerp. Wie zegt dat je direct hard – core moet gaan zoals ik met van alles door elkaar, toch? En je kunt ook hiermee beginnen en na de volgende lessen aanpassingen doen. Voor je kolen en aardappels is het sowieso handig en nodig dat je een wisselschema hebt.
Hoe je dat doet? Maak een overzicht van je bedden, leg je wensenlijstje met plantenfamilie overzicht erbij en geef elk bed een hoofdfocus. Met een hoofdfocus bedoel ik de familie die je dus in basis in je bed gaat zetten en meestal de langste periode in dat bed staat. Het hoofdgewas in het hoofdseizoen. Je kunt het bovenstaand ezelsbruggetje gebruiken, mijn systeem pikken (beter goed gejat dan slecht bedacht, nietwaar?) of zelf een rotatiesysteem bedenken. Bonen voor kolen is altijd een goed idee ivm stikstof en ook het rekening houden met families die veel of weinig voeding vragen. Zie eerder genoemd.
Je ziet in mijn tuin en de video dat er tussen die kolen en bonen nog allemaal andere gewassen staan. Ook heb ik verteld dat ik gedurende het jaar andere families op dezelfde plek kweek na het oogsten. In mijn volgende video’s vertel ik meer over combinatieteelt, square foot gardening en polycultuur waarmee jij je moestuin nog weerbaarder kunt maken. Denk maar aan dat gemengde boerderijtje van vroeger. Alles stap voor stap.
Hou je het liever simpel? Wissel de plantenfamilies dan elk jaar en experimenteer binnen een seizoen met verschillende gewassen op één plek. Wisselteelt zorgt in verhouding tot monocultuur al voor veel gezondere gewassen en een meer vruchtbare bodem en biedt structuur en gemak. Kortom, wisselteelt: de eerste stap naar een gezondere bodem en diverse tuin.