Veilig omgaan met kruiden

Voordat je begint met het in- en uitwendig toepassen van kruiden is het goed en belangrijk om stil te staan bij de mogelijke risico’s die het werken met kruiden met zich meebrengt. In dit hoofdstuk neem ik de belangrijkste punten met je door en bespreken we hoe je kritisch en realistisch omgaat met contra-indicaties: de gevallen waarin kruiden afgeraden worden of voorzichtig gebruikt moeten worden. Aan het einde bespreken we ook kort hoe je kruiden veilig kunt gebruiken voor kinderen.

Allereerst de basisbeginselen op het gebied van veiligheid. Onderstaande stappen kun je doorlopen als je een nieuw kruid leert kennen en wilt gebruiken.

• Doe altijd eerst onderzoek naar de precieze werking van een kruid voordat je ermee begint te werken. Gebruik hiervoor meerdere (minstens drie) betrouwbare bronnen en lees je goed in. Je kunt hier de Plant Profielen voor gebruiken en anders de boeken die ik hiervoor aanraad in de kruidenbibliotheek.
• Waar let je op tijdens het doen van onderzoek?
  • Wat is de algehele werking van het kruid en past dit bij jouw situatie en jouw lichaam? Kijk niet alleen naar of het werkt voor een specifieke klacht, maar ook naar de rest van de werking.
  • Zijn er contra-indicaties bekend over dit kruid? Lees deze goed door en bekijk of ze op jou van toepassing zijn. Zo ja, doe hier dan wat uitgebreider onderzoek naar en/of overleg met een arts of een natuurgeneeskundige.
  • Gebruik je medicijnen, ben je zwanger, geef je borstvoeding of heb je een chronische ziekte? Doe dan extra goed onderzoek of het kruid hier geen negatieve invloed op heeft.
  • Ben je gevoelig voor medicijnen of herken je jezelf in de kenmerken van hooggevoeligheid (HSP)? Wees dan voorzichtiger met kruiden. Je zult mogelijk de werking beter en sneller voelen. Meestal mag je de dosis wat verminderen.

 Over contra-indicaties

Als je gaat leren over kruiden zul je onvermijdelijk de contra-indicaties tegen komen. Ook bespreken we deze in ieder Plant Profiel. Maar wat betekent dit precies en hoe gebruik je deze informatie?

Contra-indicaties zijn situaties waarin een kruid wordt afgeraden of alleen voorzichtig gebruikt mag worden, vanwege een mogelijke interactie of een mogelijk slechte uitwerking. Contra-indicaties kunnen beangstigend of overweldigend lijken, zeker voor beginners, omdat er risico’s aan verbonden zijn en de richtlijnen per persoon verschillen, vooral bij complexe medische aandoeningen, kinderen en zwangere mensen. Hoewel het belangrijk is om contra-indicaties serieus te nemen, mag je ze ook kritisch benaderen en vertel ik je in dit hoofdstuk hoe je deze informatie kunt duiden en toepassen.

Het kan helpen om contra-indicaties te zien als een extra verzameling details om je te helpen bepalen of je de juiste kruiden hebt gekozen. Cayenne kan bijvoorbeeld enorm helpen bij artritis, maar als de persoon in kwestie ook een gevoelige maag heeft, is Kurkuma bijvoorbeeld een betere keuze. Beide werken ontstekingsremmend op de spieren en gewrichten, maar Cayenne kan erg irriterend zijn voor de maag. In deze situatie geeft het extra detail van de contra-indicatie duidelijk aan dat je Cayenne beter kan vermijden in geval van maagklachten en Kurkuma de betere keuze is. Hierdoor helpen de contra-indicaties ons om te kunnen bepalen welk kruid echt geschikt is en welke we beter kunnen laten staan. Beschouw contra-indicaties dan ook meer als een uitnodiging om de kruiden beter te leren begrijpen, in plaats van om je af te schrikken.

Het is belangrijk om te begrijpen dat sommige contra-indicaties essentieel zijn om op te volgen en dat andere simpelweg een reden zijn om er even bij stil te staan, een aansporing om extra voorzichtig te zijn. Hoe weet je welke je wanneer moet toepassen? Dit is een onderdeel van het werken met kruiden waar we onze hersenen bij leren gebruiken en kritisch na leren denken.

Kritisch denken

Het begrijpen van de oorsprong van een contra-indicatie is een belangrijke stap in het kritische denkproces over kruiden. De essentiële vraag is namelijk: waarom is dit kruid gecontra-indiceerd? Is het traditie, wetenschappelijk bewijs of wat precies? Veel kruidenboeken verwijzen naar dezelfde contra-indicaties zonder verdere uitleg, wat het in de thuissituatie soms heel moeilijk maakt om uit te zoeken of iets echt een probleem is, of slechts een moment voor voorzichtigheid; het is zelfs nog erger als de boeken elkaar tegenspreken, wat vaak ook nog het geval is!

Als we echter begrijpen waarom iets gecontra-indiceerd is, kunnen we veel beter bepalen wat we met de informatie kunnen doen. Gember staat bijvoorbeeld in veel boeken als gecontra-indiceerd bij zwangerschap, omdat ratten bij een extreem grote dosis miskramen kregen, ondanks talloze andere overtuigende onderzoeken naar de veiligheid en het traditionele gebruik van gember bij de zwangerschap. Als je de oorsprong begrijpt, kun je een geïnformeerde keuze maken over veilig gebruik. De veiligste weg is om nieuwe kruiden grondig te leren kennen en onderzoek te doen naar geneesmiddelen en aandoeningen wanneer dat nodig is.

Onderzoek doen

Mocht je door de contra-indicaties van een kruid enorm gaan twijfelen over of het wel veilig is om dit kruid te gebruiken, luister dan naar deze twijfel. Je kunt er voor kiezen om dan óf het kruid te laten staan en een goede vervanger te zoeken, óf dieper onderzoek te gaan doen die je de antwoorden kan geven om je twijfel weg te nemen en een onderbouwde en bewuste keuze te maken.

Als je informatie nodig hebt over contra-indicaties, ga dan eerst naar de kruidenliteratuur. Veel kruidenboeken die ik aanraad in de kruidenbibliotheek bevatten onderbouwde contra-indicaties. Eén van mijn favoriete bronnen is het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst. Lees meerdere bronnen door om het kruid beter te leren begrijpen en je keuze te onderbouwen. Ook lees ik vaak wetenschappelijke onderzoeken als ik beter wil begrijpen waarom kruiden specifieke contra-indicaties hebben en hoe serieus ik deze moet nemen. Deze onderzoeken zijn vaak openbaar beschikbaar en kun je op internet vinden (vaak in het Engels) door te zoeken op de wetenschappelijke naam van het kruid en mogelijke contra-indicaties. Wetenschappelijke artikelen zijn niet makkelijk te begrijpen, maar je kunt vaak wel lezen wat de conclusie is en wat het onderzoek inhield. Vaak genoeg kom ik tegen dat het kruid in hoge of geïsoleerde dosis aan ratten is toegediend en dit een schadelijk effect had. Het spreekt denk ik voor zich dat ik de contra-indicatie dan iets minder serieus neem.

Mocht je mensen om je heen hebben die ook met kruiden bezig zijn, kan het helpen er samen over te sparren. Het is leerzaam en verrijkend om te leren hoe anderen omgaan met de kruiden. Hier kun je ook de online community voor gebruiken! 

Waar moet je op letten als je met kruiden werkt?

Bij het gebruik van kruiden het belangrijk om bewuster stil te staan bij jouw eigen lichaam. Hiermee bedoel ik niet dat je ervan uit moet gaan dat er reacties op zullen treden, maar dat je meer bewustzijn creëert over hoe je je direct na de inname en de uren daarna voelt. Let op mogelijke allergische reacties zoals huiduitslag, jeuk of zwelling, en wees alert op maagklachten, hoofdpijn of duizeligheid. Zodra je last krijgt van één van deze klachten last, stop dan met de inname en wees voorzichtiger met dit kruid. Mocht je hele milde klachten krijgen, dan kun je ervoor kiezen om de kruiden een andere keer rustig en met een lagere dosis opnieuw te proberen.

Echter wil ik graag benadrukken dat dit natuurlijk ook enigszins algemene klachten zijn, die ook ergens anders uit voort kunnen komen of een resultaat zijn van een samenloop van verschillende dingen. Mocht ik zelf een reactie krijgen na de inname van kruiden, maar ik ben ook gestresst en gespannen, dan ben ik me er ook van bewust dat mijn staat van zijn mogelijk invloed heeft. Een gestresst lichaam kan namelijk van alles zien als gevaar, ook kruiden en voeding bijvoorbeeld. Hier kunnen allergische reacties of misselijkheid uit voortkomen. 

Dit zeg ik vooral omdat ik denk dat het belangrijk is om niet vanuit angst te reageren en kruiden direct af te schrijven, maar met nieuwsgierigheid en wijsheid na te denken over de werking van kruiden op ons als mens. Het is namelijk moeilijk te zeggen of klachten alleen door de kruiden komen, of misschien door een samenloop van verschillende dingen, zoals stress, emoties of vermoeidheid. Persoonlijk neem ik daarom ook altijd mijn eigen staat van zijn mee als ik zelf reageer op een kruid. Als je wel een heftige (allergische) reactie krijgt, dan raad ik natuurlijk af om dit kruid in deze vorm opnieuw te gebruiken.

Wanneer ik zelf merk dat mijn maag gevoeliger is na de inname van een kruid, dan verlaag ik mijn dosis en onderzoek ik of dit kruid wel geschikt is voor mij op dat moment. Vaak merk ik overigens dat ik door mijn gevoeligheid een veel lagere dosis nodig heb dan de algemene dosering richtlijnen en geen klachten meer ervaar als ik de dosis verlaag. Mocht je jezelf als een gevoelig(er) persoon zien, wees je er dan van bewust dat je mogelijk een lagere dosis nodig hebt. Meer informatie over basis dosering richtlijnen en hoe je hiermee omgaat in combinatie met gevoeligheid, vind je op de volgende pagina.

Daarnaast is het handig om te weten dat wanneer je kruiden inneemt die een reinigende werking hebben of een stimulerend effect hebben op de lever, hier ook klachten uit voort kunnen komen als vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid of griepachtige verschijnselen. Dit staat ook wel bekend als de Herxheimer reactie en is een bekend en normaal fenomeen dat optreedt bij ontgifting. Dit is dus niet direct iets slechts, het is eerder juist een teken dat het lichaam goed werkt. De mate van heftigheid van een Herxheimer reactie zegt iets over de hoeveelheid afvalstoffen die in het lichaam circuleren. In een bepaalde mate kan het lichaam hier goed mee omgaan maar als dit te snel gaat of de ontgifting te veel wordt gestimuleerd, kunnen de lever, lymfe en nieren te veel belast worden. Het is dus wel belangrijk om hierbij stil te staan en, wanneer je merkt dat ontgifting optreedt, om je lichaam extra te ondersteunen. Neem rust, drink meer water en vermijd stimulerende middelen zoals koffie en suiker. Ook kun je de dosering van de ontgiftende kruiden verlagen om zo de ontgiftingsverschijnselen ook te verminderen. 

Als je van tevoren goed onderzoek doet naar een kruid waarmee je wilt werken, dan zul je ook weten of het een kruid is dat een reinigende werking heeft en mogelijk ontgiftingsverschijnselen kan veroorzaken. Op die manier kun je er rekening mee houden.

Angst voor kruiden

Wees niet bang voor kruiden; angst is vaak geen goede raadgever. Intuïtie, onderbuikgevoel of twijfel daarentegen zijn wel belangrijke indicaties. Luister vooral naar jezelf als je het niet zeker weet, twijfelt of een gevoel hebt van: dit kan ik misschien beter niet doen. Ook als de geur of smaak van een kruid je enorm tegen staat en je de thee bijvoorbeeld niet goed weg krijgt, zie ik dat zelf persoonlijk vaak als signaal dat ik even heel bewust moet stil staan bij of dit kruid wel zo goed is voor mij. Ik heb het dan overigens niet over bittere kruiden die door hun soms intens bittere smaak niet per se lekker zijn, het gaat echt om afkeer van een smaak of geur.

Veel traditioneel toegepaste kruiden zijn over het algemeen, in de juiste dosering, veilig te gebruiken. Het meeste gevaar schuilt in de dosis en onzorgvuldig gebruik van de kruiden. Als je altijd eerst onderzoek doet naar de precieze werking en energie van een kruid, de eventuele contra-indicaties én bewustzijn hebt over je eigen gezondheid en gevoeligheid, dan kan er niet zo snel iets mis gaan.

Onverwachte lichamelijke gevolgen, zoals de paradoxale hyperwakkere angsttoestand die kunnen ontstaan bij het gebruik van Valeriaan, kunnen meestal vermeden worden door zorgvuldig de gangbare toepassingen en bereidingswijzen te volgen. Volg altijd de aangegeven dosis en verminder deze bij (hoog)gevoeligheid. In het volgende hoofdstuk geef ik de algemene dosis richtlijnen per geneesmiddel die je als basis kunt gebruiken voor het werken met kruiden.

Het leren begrijpen van kruiden is een mooie kans om je kennis te verrijken. Het is belangrijk om nieuwe kruiden met respectvolle behoedzaamheid te gebruiken, vooral als er complexe lichamelijke aandoeningen of geneesmiddelen in het spel zijn.

Kinderen en kruiden, hoe zit dat?

Hoewel kruiden fantastisch kunnen werken bij kinderen, vraagt het om meer zorgvuldigheid en voorzichtigheid dan bij volwassenen. Houd er rekening mee dat de informatie en recepten in deze cursus vooral gericht zijn op (jong)volwassenen en niet direct geschikt zijn voor kinderen onder de 10 jaar, tenzij je weet wat je doet en kennis hebt van kruidentoepassingen bij baby’s en kinderen. In het volgende hoofdstuk geef ik wel algemene dosering richtlijnen voor het gebruik van kruiden bij kinderen. Ik raad de volgende boeken aan als je je verder wil verdiepen in hoe je kruiden het beste voor kinderen kunt gebruiken.

• U kunt veel meer dan u denkt – Dr. Hans Moolenburgh
• Nature’s Children – Juliette de Baïracly Levy
• An Encyclopedia of Natural Healing for Children & Infants – Mary Bove

Conclusie

Contra-indicaties zijn een essentieel onderdeel van het werken met kruiden, maar helaas zijn ze in de meeste referenties ook vaak overvloedig en slecht gedefinieerd. Veel waarschuwingen zijn het resultaat van buitensporige wetenschappelijke situaties waarbij een zeer hoge en geïsoleerde dosis wordt toegepast bij dieren. Kritisch denken is daarom een goede vaardigheid om te leren ontwikkelen als je met kruiden wil leren werken. Zie het als een mooie kans om je kruidenkennis te verdiepen door je eigen onderzoek te doen. Dit zorgt niet alleen voor meer ervaring, maar ook meer zelfvertrouwen en zelfvoorzienendheid in het werken met kruiden.