Tinctuur gebruiken

Een tinctuur neem je het beste als druppels onder je tong. Je houdt de druppels zo’n dertig seconden onder de tong en de rest kan je doorslikken. De reden waarom het over het algemeen altijd onder de tong wordt gedaan is omdat het daardoor direct in het bloed terechtkomt in plaats van dat het eerst door het spijsverteringssysteem moet om opgenomen te kunnen worden. Een tinctuur onder de tong nemen werkt dus sneller en wat sterker dan wanneer je hem direct doorslikt. Dat gezegd hebbende, slik ik tincturen die ik voor mijn maag of spijsvertering neem, bijvoorbeeld Citroenmelisse- of Bijvoettinctuur, wel direct door omdat die bedoeld zijn voor mijn spijsvertering en ik wil dat ze daar terechtkomen. Voor de beste resultaten en optimaal effect zorg je dat je even niets eet of drinkt voor 15 minuten nadat je een tinctuur hebt genomen, maar je hoeft hier niet heel streng mee om te gaan als dat niet uitkomt.

Schud de tinctuur altijd even voor gebruik!

Verdunnen

Je kunt een tinctuur ook verdunnen in water, thee of een ander drankje. Ik heb zelfs weleens gelezen dat iemand een tinctuur in heet water deed als een soort kant en klare kruidenthee. Ik moet zeggen dat ik sommige tincturen ook echt lekker vind, dus dat is zeker een optie als je naast de medicinale waarde ook gewoon van het kruid wil genieten. Dit kan bijvoorbeeld heel goed bij een Rozentinctuur. Ik zie ook steeds vaker recepten waarbij tincturen aan drankjes zoals chocolademelk, koffie, lattes en zelfs cocktails of mocktails worden toegevoegd. Een mooie manier om te genieten van kruiden en direct de medicinale en/of energetische werking mee te krijgen. Je kunt een tinctuur dus prima aan een warme thee toevoegen De inhoudsstoffen blijven stabiel. Het kan een beetje hitte zeker verdragen. Dit betekent niet dat je het langdurig mee kan koken met een decoct, dan gaan er wel inhoudsstoffen verloren, maar aan een kopje thee kan prima. Wanneer je de smaak van een tinctuur niet goed kan verdragen kun je hem verbloemen door het te mengen met sap, veel water of sterke thee en eventueel wat honing. Dit kan voor kinderen ook een handige manier zijn. Soms werkt het ook om er een shotje van te maken, waarbij je de tinctuur toevoegt aan een klein beetje water en dat in één slok opdrinkt, eventueel met je neus dicht. Persoonlijk vind ik tincturen vaak lekker kruidig smaken en ik zie de smaak als waardevol onderdeel van het medicijn.

Je kunt een tinctuur ook naar behoefte gebruiken en aanpassen op jouw lichaam. Heb je bijvoorbeeld een sensitief lichaam, dan kan het fijner zijn een tinctuur te verdunnen met water in plaats van hem onverdund onder de tong te gebruiken. Of juist als je moeite hebt om de werking van kruiden of medicijnen op te merken, probeer een tinctuur dan onverdund onder de tong. Waarschijnlijk werkt dat dan beter voor je. Dit vind ik een belangrijk punt omdat ik niet geloof dat er een vaste dosering of manier van gebruik is die voor iedereen werkt. Ik wil je daarom richtlijnen meegeven, maar ook leren hoe je zelf kunt bepalen wat voor jóú werkt.

4 manieren om een tinctuur te nemen:

Direct druppelen in je mond, liefst onder de tong
Direct sprayen in je mond (gebruik dan een spraydop in plaats van een druppelaar)
In water, thee of een ander drankje
Als een ‘shotje’ in een klein laagje water

Hoe pas je een tinctuur toe?

Tincturen hebben een veel sterkere werking dan een infusie of decoct, je hebt er daardoor vrij weinig van nodig om effect te hebben. Dit kan handig zijn, maar je moet het daardoor ook met meer beleid en wijsheid gebruiken dan een kruidenthee. Dat gezegd hebbende, kun je als beginner zeker zelf tincturen maken en gebruiken. Lees dit hoofdstuk goed door voordat je begint.

Tincturen worden over het algemeen ingezet ter ondersteuning van milde ziekten, klachten, kwaaltjes en onbalans in het lichaam (zowel fysiek als emotioneel). Door de alcohol in een tinctuur worden de werkzame inhoudsstoffen snel opgenomen in het bloed. De effecten hiervan kunnen al binnen een uur te merken zijn, soms zelfs na enkele minuten. Dit maakt een tinctuur een goed en effectief middel bij acute (maar milde) klachten zoals pijn, spijsverteringsproblemen, angst, menstruatiepijn, verdriet, paniekaanvallen en slapeloosheid. We gebruiken een tinctuur over het algemeen alleen bij mildere klachten die niet om professionele hulp vragen. Wanneer je veel en chronische pijn of klachten hebt, kun je beter professionele hulp zoeken. Een tinctuur kan dan wel ondersteunend werken, maar dit kun je bij serieuze klachten beter onder begeleiding van een ervaren kruidengeneeskundige doen.

Iedere kruidentinctuur heeft weer zijn eigen specifieke werking. Sommige tincturen hebben een direct effect en worden dan ook daarvoor toegepast, bijvoorbeeld voor ontspanning of troost. Citroenmelisse-, Roos- en Havertinctuur zijn hier een goed voorbeeld van. Ik neem bijvoorbeeld vaak Citroenmelisse- of IJzerhardtinctuur als ik zenuwachtig ben en een Rozentinctuur voor diepe troost. Andere tincturen zijn hebben een voedzame, ondersteunende werking en kun je een beetje zien als een supplement. Je zal deze wat langduriger moeten nemen om effect te merken, zoals dat ook met supplementen zo gaat. Bijvoorbeeld als je een tinctuur neemt om je geheugen te versterken of bij een depressie, dan spreekt het voor zich dat je een tinctuur langduriger moet nemen om er genoeg aan te hebben. Tincturen kun je dus ook inzetten als een kuur, waarbij je de tinctuur drie weken lang dagelijks gebruikt met een week pauze daarna. Eventueel kun je het daarna nog een paar weken gebruiken. Belangrijk is wel dat je dit niet langdurig zonder pauzes doet.

Maar afgezien van de acute en langdurige klachten, kun je tincturen ook gebruiken waar je kruidenthee voor inzet. Zoals bijvoorbeeld bij stress, allergie, ter ondersteuning van het immuunsysteem, bij griep en verkoudheid, slapeloosheid, bij maagpijn en indigestie. Zo gebruik ik bijvoorbeeld vaak een Echinaceatinctuur als ik voel dat ik ziek begin te worden. Als ik er op tijd bij ben, kan ik zo een vervelende verkoudheid voorkomen of verzachten. Op deze manier gebruik ik tincturen soms maar één of twee dagen, of eenmalig ter ondersteuning van mijn spijsvertering als het eten niet zo goed valt.

Er is niet zozeer één vaste manier om tincturen toe te passen. Het effect van een tinctuur hangt volledig af van het kruid, de dosering, de situatie en de persoon. Dit betekent dat je zal moeten leren om dit per tinctuur te bepalen, afgestemd op jouw persoonlijke situatie en lichaam.

Hoewel je als beginner heel effectief en veilig zelf tincturen kunt gebruiken, wil ik graag benadrukken dat een tinctuur geen vervanging is van professionele medische hulp. Ga niet op eigen houtje chronische of serieuze acute klachten behandelen met een tinctuur. Daarvoor is deze beginnerscursus niet geschikt. Gebruik de informatie in deze cursus slechts als richtlijn en opstap bij milde gezondheidsklachten of ter ondersteuning van je mentale en fysieke gezondheid.

Leren werken met tincturen

Tincturen, en kruiden in het algemeen, werken niet als farmaceutische medicijnen en je hoort ze niet zo te zien of te gebruiken. Hoewel het fijn is als je als beginner duidelijke regels en richtlijnen krijgt, is het juist een belangrijk onderdeel van het werken met kruiden dat je leert voelen en opmerken wat voor jóú werkt. Het voelt voor mij niet logisch of goed om je te vertellen dat de standaarddosering van een tinctuur voor ieder persoon hetzelfde is, alhoewel deze algemene doseringrichtlijnen wel bestaan, net zoals dit op de gebruiksaanwijzing van een paracetamol staat. Ik heb deze doseerrichtlijnen dan ook wel opgenomen in de cursus, maar vooral om je een idee en een startpunt te geven, maar zeker niet als vaststaand advies.

De dosering informatie in deze cursus zijn algemene richtlijnen, geen ‘one size fits all’. Gebruik alle informatie in deze les dus als een beginpunt, maar blijf ook zelf goed voelen. Niemand kent jou zo goed als jijzelf. Op den duur zul je merken dat je meer zelfvertrouwen krijgt als je de kruiden en hun werking beter leert kennen en misschien zelfs wel een intuïtief gevoel krijgt over hoe je ze kunt toepassen. Ik geloof en heb ook zelf ervaren, dat je kruiden op een individueel en persoonlijk niveau moet leren kennen om ze zo goed mogelijk te kunnen toepassen. Hieronder een beschrijving van hoe het voor mij was om als beginner met tincturen te leren werken.

“Ik weet nog goed dat ik jaren geleden voor het eerst tincturen uitprobeerde. Een Rozen- en Bijvoettinctuur. Ik had toen nog erg weinig ervaring met het werken met kruiden. Daardoor durfde ik de tincturen dan ook niet goed te gebruiken omdat ik bang was dat ik iets verkeerd zou doen of te veel zou nemen. Uiteindelijk heb ik ze amper gebruikt omdat ik niet genoeg zelfvertrouwen had en bang was om schade aan te richten. Als ik nu terugkijk denk ik ook dat het kwam omdat ik eigenlijk nog helemaal geen relatie op had gebouwd met de kruiden zelf. Ik wist maar een klein deel van wat hun precieze werking was, waar ze voor werden ingezet, maar ik had ook nog geen tijd doorgebracht met de plant zèlf. Ik had nog geen tijd of moeite genomen om ze goed te leren kennen. Inmiddels zijn het twee van mijn favorieten die ik zonder zorgen inzet en waar ik graag mee werk, maar dat komt omdat ik ze nu goed ken. Niet alleen kennis qua inhoudsstoffen en medicinale werking die ik op heb gedaan door te studeren, maar ook kennis omtrent hun energie die ik heb opgedaan door tijd met ze door te brengen in mijn tuin. Ik kan ook beter aanvoelen wanneer ik ze wel of niet moet gebruiken, wat vanzelf ontstond door ze goed te leren kennen. Dit komt dus met de jaren en je mag jezelf (veel) tijd en geduld geven om hier meer ervaren in te worden.”

Kun je de precieze werking van een tinctuur voorspellen?

Nee, als je zelf een tinctuur maakt met de volksmethode dan is iedere tinctuur net een beetje anders en zal de werking (licht) verschillen per keer. Iedere tinctuur die je maakt is anders en bevat mogelijk een andere hoeveelheid actieve stoffen, dit is namelijk afhankelijk van de plant zelf, van de voedingsstoffen in de bodem en van het seizoen. Daarnaast is ieder lichaam anders en zal ieder persoon net weer een beetje verschillend reageren op een kruid. Laat je hierdoor niet afschrikken. Het betekent simpelweg dat je uit mag gaan van de algemene werking van het kruid, maar je ook bewustzijn mag leren creëren over hoe planten werken en jij reageert op kruiden. Genoeg onderzoek doen naar de werking van een kruid en bewuster in contact staan met je eigen lichaam is daardoor niet alleen veiliger, het geeft je ook meer zelfvertrouwen en geruststelling. Dit werkt bevorderlijk voor de werking van de tinctuur. Verderop in dit hoofdstuk ga ik dieper in op waar je op moet letten als je een tinctuur neemt.

Er zijn vier factoren die de hoeveelheid aan werkzame stoffen in het uiteindelijke extract bepalen:

Oppervlak
- Hoe fijn je de kruiden snijdt of knipt bij het maakproces heeft invloed op het eindresultaat. Alcohol kan meer inhoudsstoffen uit de kruiden onttrekken als deze fijngesneden zijn.
Type oplosmiddel
- Het percentage van de alcohol, en of je alcohol of glycerine gebruikt.
Temperatuur
- Een tinctuur op kamertemperatuur zorgt voor een betere extractie dan wanneer de tinctuur op een koele plek staat.
Extractieduur
- Wanneer je een tinctuur één week laat trekken is hij minder sterk dan wanneer de extractie minstens vier weken duurt.

Waar moet je op letten als je een tinctuur neemt?

Voor beginners kan het spannend zijn om voor het eerst tincturen te maken en ze ook nog zelf te gaan gebruiken, zeker als het kruiden zijn die je niet goed kent. Begin daarom eerst met een lagere dosering om je tolerantie te testen en observeer je lichaam zorgvuldig voor eventuele reacties. Hiermee bedoel ik niet dat je ervan uit moet gaan dat er reacties op zullen treden, maar dat je meer bewustzijn creëert over hoe je je direct na de inname en de uren daarna voelt. Let op mogelijke allergische reacties zoals huiduitslag, jeuk of zwelling, en wees alert op maagklachten of duizeligheid. Zodra je last krijgt van één van deze klachten last, stop dan met de inname en wees dan voorzichtiger met dit kruid. Mocht je hele milde klachten krijgen, dan kun je ervoor kiezen om de tinctuur een andere keer rustig en met een lagere dosis opnieuw te proberen. Dit zeg ik vooral omdat ik denk dat het belangrijk is om niet vanuit angst te reageren en kruiden of tincturen direct af te schrijven, maar met nieuwsgierigheid en wijsheid na te denken over de werking van kruiden. Het is namelijk moeilijk te zeggen of klachten alleen door de tinctuur komen, of misschien door een samenloop van verschillende dingen. Als je bijvoorbeeld last hebt van stress of spanning en je krijgt een reactie op een tinctuur, kan het ook komen omdat je lichaam op dat moment niet in staat is om er iets mee te doen en er daarom op reageert. Is dan de kruid het probleem, of de staat van het lichaam? Persoonlijk neem ik daarom ook altijd mijn eigen staat van zijn mee als ik zelf reageer op een tinctuur of een kruid. Als je wel een heftige (allergische) reactie krijgt, dan raad ik natuurlijk af om dit kruid in deze vorm opnieuw te gebruiken.

Wanneer ik zelf merk dat mijn maag gevoeliger is na de inname van een tinctuur, dan verlaag ik mijn dosis en onderzoek ik of dit kruid wel geschikt is voor mij op dat moment. Vaak merk ik overigens dat ik door mijn gevoeligheid een veel lagere dosis nodig heb dan de algemene dosering richtlijnen en geen klachten meer ervaar als ik de dosis verlaag. Mocht je jezelf als een gevoelig(er) persoon zien, wees je er dan van bewust dat je mogelijk een lagere dosis nodig hebt. Hier lees je meer over in het hoofdstuk ‘Algemene dosering richtlijnen’ in week 3.

Daarnaast is het handig om te weten dat wanneer je kruiden inneemt die een reinigende werking hebben of een stimulerend effect hebben op de lever, hier ook klachten uit voort kunnen komen als vermoeidheid, hoofdpijn, duizeligheid of griepachtige verschijnselen. Dit staat ook wel bekend als de Herxheimer reactie en is een bekend en normaal fenomeen dat optreedt bij ontgifting. Dit is dus niet direct iets slechts, het is eerder juist een teken dat het lichaam goed werkt. De mate van heftigheid van een Herxheimer reactie zegt iets over de hoeveelheid afvalstoffen die in het lichaam circuleren. In een bepaalde mate kan het lichaam hier goed mee omgaan maar als dit te snel gaat of de ontgifting te veel wordt gestimuleerd, kunnen de lever, lymfe en nieren te veel belast worden. Het is dus wel belangrijk om hierbij stil te staan en, wanneer je merkt dat ontgifting optreedt, om je lichaam extra te ondersteunen. Neem rust, drink meer water en vermijd stimulerende middelen zoals koffie en suiker. Ook kun je de dosering van de ontgiftende kruiden verlagen om zo de ontgiftingsverschijnselen ook te verminderen.

Als je van tevoren goed onderzoek doet naar een kruid waarmee je wilt werken, dan zul je ook weten of het een kruid is dat een reinigende werking heeft en mogelijk ontgiftingsverschijnselen kan veroorzaken. Op die manier kun je er rekening mee houden.

Dosering

Tincturen zijn een krachtig kruidenmedicijn. Het is erg geconcentreerd en je neemt het zo makkelijk in dat je snel meer binnenkrijgt dan nodig is. Het is belangrijk om een tinctuur alleen te gebruiken wanneer je de werking en contra-indicaties van het kruid kent en begrijpt. Daarnaast is het goed om te blijven onderzoeken hoe je reageert op een tinctuur, zeker als je deze voor het eerst gebruikt. Onthoud ook dat een lage of verdunde dosering (één tot drie druppels onder de tong of een paar druppels in water) al een bijzonder effectieve werking kan hebben. Net als bij homeopathie en bloesemremedies kan een verdund medicijn al een zeer helende werking hebben, dus meer is niet altijd beter of effectiever. Houd de onderstaande dosering aan als richtlijn en neem minder bij sterke kruiden of kruiden die je voor het eerst neemt.

Zoals James Green in zijn boek ‘The Herbal Medicine Maker’s Handbook’ schrijft over het gebruik van tincturen: “With Cayenne, sometimes one drop is plenty”, is van sommige kruiden één druppel al meer dan genoeg.

Ik raad aan om te beginnen met de lagere algemene dosering, zeker als je de tinctuur wat langer neemt. Je kunt de hogere dosering nemen voor een sneller en sterker effect bij acute situaties.

Inwendig gebruik voor volwassenen:

Als je een kruid voor het eerst gebruikt in de vorm van een tinctuur, kun je eventueel beginnen met vijf druppels in wat water. Om te zien hoe je lichaam daarop reageert. Dan kan je dat daarna opbouwen naar de algemeen doseerrichtlijnen, als dat goed voelt.

3x daags 15-30 druppels in water, voor of na het eten, gedurende 3 weken. Voor optimaal effect: vermijd eten en drinken 15 minuten na inname.
Acute gevallen: ieder half uur 5 druppels tot de klacht vermindert en daarna 3x daags de normale dosis.

Wanneer langduriger gebruik noodzakelijk is, dan is het beter om na iedere drie weken één week te stoppen, zodat het lichaam de kans krijgt het zonder steun te proberen.

Inwendig gebruik voor kinderen:

Tot 3 jaar: 3x per dag 1-3 druppels in het drinken of via de borstvoeding, waarbij de moeder de dosering voor volwassenen inneemt. Gebruik hiervoor een tinctuur op basis van glycerine!
4 – 10 jaar: 3x per dag het aantal druppels gelijk aan de leeftijd (voorbeeld: een kind van 7 jaar, 7 druppels). Hiervoor kun je zowel glycerine- of alcoholtinctuur gebruiken. Verdun wel altijd in water.

➤ Lees meer over algemene individuele dosering op basis van je constitutie/gevoeligheid in het hoofdstuk ‘Algemene dosering richtlijnen’ in week 3.

Zwangerschap en borstvoeding

Zeker bij zwangerschap en medicijngebruik is het verstandig om zowel zelf goed onderzoek te doen als te overleggen met je arts, natuurgeneeskundige of verloskundige voordat je tincturen gaat gebruiken.

De energetische werking van tincturen

Naast de medicinale werking van tincturen, kun je ze ook inzetten voor de energetische kwaliteit van een kruid. Een goed voorbeeld hiervan is een Rozentinctuur. Deze tinctuur wordt namelijk ook vaak ingezet voor zijn helende werking op emotioneel niveau, zoals bij rouw, verdriet en trauma in het hart. Op deze manier kun je tincturen op meerdere vlakken inzetten. Je onttrekt namelijk niet alleen de medicinale inhoudsstoffen uit de kruiden met een tinctuur, maar ook de essentie en energetische werking van een kruid. Sommige tincturen neem ik dan ook weleens voor de troostende of emotioneel ondersteunende werking, of ik voeg ze toe aan een bloesemremedie.

Je kunt daarmee als het ware kiezen of je een tinctuur wilt gebruiken voor de medicinale inhoudsstoffen, of voor de energetische kwaliteit van een kruid, of allebei. Natuurlijk zitten deze kwaliteiten er altijd allebei in, maar je intentie doet er ook toe. Wanneer je een tinctuur neemt puur voor de verlichtende werking op het verteringsstelsel, zal het voornamelijk daarvoor werken of zal je dat vooral opmerken, terwijl je wanneer je dezelfde tinctuur neemt om kennis te maken met de kruiden, je andere effecten zal opmerken. Focus en intentie kunnen dus een belangrijk onderdeel zijn van het nemen van tincturen.

Uitwendig gebruik

Tincturen worden ook weleens uitwendig gebruikt, bijvoorbeeld als toevoeging aan een zalf of om een wond te ontsmetten. Hieronder een aantal ideeën waarop je tincturen uitwendig kunt toepassen:

Wonddesinfectering (maak, als het kan, wel eerst de wond schoon met water). Een tinctuur mag onverdund op de huid gebruikt worden, als een soort alternatief voor jodium. Goudsbloemtinctuur is hier bijvoorbeeld erg geschikt voor. Hierna kun je er een pleister op doen of inwikkelen.
In badwater of een voetenbad.
Verwerkt in mondspoelingen.
Toegevoegd aan zalf, voor extra geneeskrachtige werking. Bijvoorbeeld een Goudsbloemtinctuur toegevoegd aan een Goudsbloemzalf zal de werking nog effectiever maken.
Als kompres. Verdun veertig druppels tinctuur in een halve liter gekookt en afgekoeld water. Hiermee kun je een kompres maken of de huid mee inwrijven.