Tinctuur basisrecept
Basisverhoudingen
Een belangrijk onderdeel van het maken van een tinctuur is de hoeveelheid plantmateriaal in je tinctuur. Hoewel je met de volksmethode niet heel precies hoeft te werken, doet de verhouding er wel toe. Als je bijvoorbeeld te weinig plantmateriaal toevoegt, wordt je tinctuur erg zwak. Maar wanneer je er te veel in doet, zal er niet genoeg alcohol meer bij passen om zoveel mogelijk uit je kruiden te halen en houd je maar een kleine hoeveelheid tinctuur over. Daarom geef ik je basisrichtlijnen voor hoeveel plantmateriaal je ongeveer moet gebruiken als je een tinctuur maakt. Dit kun je aanhouden voor al je tincturen.
De hoeveelheid kruiden in een tinctuur wordt ook bepaald door of je verse of gedroogde kruiden gebruikt en welke plantendelen je kiest. Bij het gebruik van verse kruiden neem je wat meer dan wanneer je gedroogde kruiden gebruikt, ook al is het hetzelfde kruid. Dit komt doordat kruiden krimpen en meer geconcentreerd zijn wanneer ze opdrogen.
Verse bladeren en bloemen | Vul de pot ¾ met plantmateriaal |
Gedroogde bladeren en bloemen | Vul de pot ongeveer tot de helft met plantmateriaal |
Verse wortels, bessen en bast | Vul de pot tot de helft met plantmateriaal |
Gedroogde wortels, bessen en bast | Vul een kwart van de pot met plantmateriaal. Deze zetten behoorlijk uit, dus daar heb je maar weinig van nodig |
Intuïtief werken met kruiden
Hoewel richtlijnen handig en fijn kunnen zijn, zeker als beginner, is met gevoel werken onlosmakelijk verbonden met kruidengeneeskunde. Ik kies de hoeveelheid kruiden voor een tinctuur vaak op gevoel. Ik oogst intuïtief de hoeveelheid die ik denk nodig te hebben bij de betreffende plant en tinctuur. Ik vul de pot tot een hoeveelheid die ‘goed voelt’ voor mij. Kruiden zijn namelijk geen enkel jaar hetzelfde en zullen eigenlijk altijd vragen om inlevingsvermogen over wat er nodig is. Je hoeft geen jarenlange ervaring te hebben om te kunnen zien dat een kruid er bijzonder mooi en gezond uitziet en sterk ruikt (en dan vaak een krachtiger energie/werking heeft) in vergelijking tot een uitgebloeid kruid aan het einde van haar seizoen (waar ze haar levenskracht al verloren heeft). Ook komt het weleens voor dat je een tinctuur wilt maken, maar dat een kruid er niet optimaal uit ziet. Je kunt er dan voor kiezen om te wachten met de tinctuur tot een beter jaar, of wat meer van dit kruid te gebruiken dan je normaal zou doen, om toch genoeg sterkte krijgen.
Kruiden die een jaar geleden gedroogd zijn zullen ook een minder sterke werking hebben dan kruiden die je vorige week hebt gedroogd. Je kunt er dan voor kiezen om voor die oudere kruiden iets meer kruiden in je tinctuur gebruiken om toch een goede kwaliteit tinctuur te maken. Er zijn dus meerdere manieren om te bepalen hoeveel kruiden je gebruikt in een tinctuur. Je kunt simpelweg de basisrichtlijnen gebruiken, maar weet dat je hierin ook je gevoel mag volgen. Sommige mensen functioneren beter wanneer ze op gevoel mogen werken en anderen houden juist van duidelijke regels en afmetingen. Je mag werken op een manier die bij jou past!
Hoe maak je een tinctuur?
Er bestaan veel complexe en streng geformuleerde methodes om tincturen te maken, maar omdat dit niet noodzakelijk is om effectieve tincturen te maken (zeker niet als beginner!) houden we het in deze cursus bij de ‘volksmethode’. Dit is een simpele, praktische én effectieve methode om tincturen te maken. Zo kun je op een laagdrempelige manier kennis maken met het bereiden van tincturen. Want in de basis is een tinctuur één van de makkelijkste kruidenmiddelen om te maken. Door de alcohol heb je een sterk conserveringsmiddel en gaat er niet zo snel iets mis.
Lees alles eerst rustig door, bekijk de instructievideo en volg de stappen één voor één. Als je het eenmaal een keer gedaan hebt zul je zien dat het veel makkelijker is dan het lijkt!
Benodigdheden
Om een tinctuur te maken heb je maar vuer dingen nodig: kruiden, minstens 40% alcohol, een maatbeker en een glazen pot met deksel. Lees voordat je een tinctuur gaat maken en alcohol koopt, de informatie over soorten alcohol in het hoofdstuk ‘Tinctuurkruiden en -benodigdheden‘.
Glazen pot met deksel
Je kunt iedere glazen pot gebruiken die je in huis hebt, als je hem goed kunt steriliseren en hij een goed sluitende deksel heeft. Het is wel goed om even te letten op wat voor soort deksel het is. Alcohol is een krachtig middel en kan een reactie aangaan met sommige materialen. Het liefst gebruik ik daarom glas of rvs, maar dat is niet noodzakelijk. Hieronder een aantal tips.
Deze deksels kun je beter niet gebruiken voor een tinctuur:
- Rubber
- Metaal zonder ongebleekt bakpapier tussen pot en deksel
Vermijd weckpotjes met rubberen ringen. Alcohol kan rubber oplossen en dat wil je niet in je tinctuur. Ik vind weckpotjes qua gebruik wel heel handig, dus als ik ze gebruik doe ik er een stukje ongebleekt natuurlijk bakpapier tussen als bescherming, zoals je op de foto kan zien. Je kunt rubberen weckpotringen ook vervangen door siliconen ringen. Silicone reageert niet op alcohol en is veilig te gebruiken. Alcohol reageert ook op metaal en sommige kunststoffen. Als je niet zeker weet wat voor deksel je hebt, doe er dan ongebleekt natuurlijk bakpapier tussen. Dit voorkomt een reactie tussen de deksel en de alcohol en dan zit je altijd goed.
Deksels die je wel kunt gebruiken:
- RVS
- Glas
- Schroefdeksels van conservenpotten, bijvoorbeeld van pastasaus of notenpasta
- Metaal met natuurlijk ongebleekt bakpapier ertussen
Grootte van de pot kiezen
Kies het liefst een pot uit die ongeveer gelijk staat aan de hoeveelheid tinctuur die je wilt maken. Bijvoorbeeld: als je 150 ml tinctuur wilt maken, zoek dan een pot met een inhoud van 150-200 ml. Dit is niet noodzakelijk, maar het helpt wel bij de houdbaarheid van de tinctuur om zo min mogelijk lucht in de pot te hebben.
Bewaar- / pipetflesjes
Als je tinctuur klaar is en de kruiden eruit gezeefd zijn, bewaren we een tinctuur in donkere of amberkleurige flesjes. Dat is de beste manier om een tinctuur te bewaren. Je kunt zelf kiezen of je hem in een grote fles bewaart of direct verdeeld over kleinere pipetflesjes. Ik bewaar de moedertinctuur meestal in een grotere (donkere) fles of pot en giet er wat van in een pipetflesje als ik hem wil gebruiken. Hiermee voorkom ik dat ik een heleboel volle flesjes in huis heb die ik niet gebruik. Maar als je maar een kleine hoeveelheid maakt, kan het wel handig zijn om ze direct in pipetflesjes te bewaren.
De meeste tincturen worden bewaard in flesjes van 30 – 100 ml. Ik vind zelf 30 ml de fijnste maat, ook om mee te nemen onderweg. Je kan zelf kiezen welke maat je het fijnst vindt en deze heel makkelijk op internet bestellen.
➤ Dit is de goedkoopste website die ik heb gevonden waar je pipetflesjes kan kopen: www.heliosholland.com
Basisrecept tinctuur
Dit basisrecept kun je zowel voor alcohol als glycerine gebruiken. Je kunt de alcohol simpelweg in het recept vervangen door glycerine. Lees wel eerst het hoofdstuk over glycerine voor meer instructies en informatie.
Benodigdheden:
Zorg dat zoveel mogelijk materiaal gesteriliseerd is en je hygiënisch werkt.
- Glazen pot met deksel (die qua volume gelijk staat aan de hoeveelheid tinctuur die je wilt maken)
- Schaar of scherp mes
- Tape of label
- Donkere bewaarfles en/of pipetflesjes
- Kaasdoek of koffiefilter
- Trechter
Ingrediënten:
- Plantmateriaal – vers of gedroogd
- Alcohol (bijv. 40% wodka) of glycerine
Instructies:
- Snijd, knip of maal het plantmateriaal zo fijn mogelijk. Hierdoor kan de alcohol/glycerine de inhoudsstoffen makkelijker uit de plant onttrekken. Vul een gesteriliseerde glazen pot met het plantmateriaal. (Gebruik voor precieze hoeveelheid de basisrichtlijntabel met plantmateriaal basisverhoudingen die eerder in dit hoofdstuk is besproken).
- Schenk de alcohol over de kruiden heen en vul tot de rand van de pot.
- Draai de deksel er stevig op en schud voorzichtig heen en weer. Belangrijk is dat alle kruiden bedekt worden en blijven met alcohol, om bederf te voorkomen. Doe eventueel ongebleekt bakpapier tussen het glas en de deksel als je deksel van metaal of rubber is.
- Schrijf op een stukje tape of label de datum en alle ingrediënten en plak dit op de pot.
- Bewaar de tinctuur op een donkere plek op kamertemperatuur. Check zo’n 2 keer per week of het goed gaat met je tinctuur en schud hem zachtjes heen en weer, zodat al het plantmateriaal bedekt blijft met alcohol. Doe ook af en toe de pot open om te kijken of er geen bederf is. Soms kan het zijn dat het alcoholniveau daalt en je wat alcohol bij moet schenken om het weer tot de rand te vullen.
- Na ongeveer 4-6 weken zeef je het plantmateriaal uit de tinctuur. Hiervoor kun je fijngeweven kaasdoek gebruiken of een koffiefilter. Doe de kaasdoek of filter in een schone trechter en schenk de tinctuur er doorheen, in een schone pot. Knijp de filter of kaasdoek zo fijn mogelijk (met schone handen) zodat echt alle vloeistof eruit geperst wordt. Op deze manier laat je niets verloren gaan. Zorg dat de tinctuur helder is. Eventueel kun je het nog een keer filteren.
- Giet de tinctuur in een donkere bewaarfles of verdeel direct over kleine donkere pipetflesjes. Label ook deze flesjes met ingrediënten en datum. Nu zijn ze klaar voor gebruik.
- Bewaar de flesjes op een donkere, koele plek.
Extra tips
- Hoeveelheid bepalen – Maak niet te veel tinctuur tegelijk. Je hebt over het algemeen vrij weinig nodig, zeker als je de tinctuur niet langdurig gaat gebruiken. Een potje van 150 ml is vaak genoeg om mee te beginnen. Ik doe zelf maximaal 250 ml, afhankelijk van hoe vaak ik denk dat ik de tinctuur ga gebruiken. Als je een tinctuur op de juiste manier bewaart, is hij minstens drie jaar houdbaar dus het kan geen kwaad als je iets te veel maakt. Maar weet dat je vaak behoorlijk lang kan doen met 250 ml tinctuur.
- Voorbeeld: Een kuur van twee keer drie weken waarbij je drie keer per dag 20 druppels tinctuur inneemt. Dit is een dagelijkse dosis van ongeveer 1 ml, waardoor je op z’n hoogst 25 ml nodig hebt voor drie weken.
- Schudden – Het is belangrijk dat al het plantmateriaal in de tinctuur altijd onder de alcohol blijft om schimmel en oxidatie te voorkomen. Het is normaal dat stukjes plantmateriaal soms naar de oppervlakte komen drijven. Als dat gebeurt kun je het potje zachtjes heen en weer schudden om het met alcohol te bedekken. Bij sommige tincturen zakt het plantmateriaal vanzelf naar bodem, maar bij anderen blijft het constant omhoog drijven. Deze tincturen schud ik dan vaker, zodat het bedekt blijft met alcohol en geen schimmels of bacteriën aantrekt. Over het algemeen schud ik de tinctuur meestal in de eerste week iedere dag en de weken daarna af en toe, op gevoel.
- Aandacht – Zorg bij de bereiding voor rust en innerlijk evenwicht. Maak liever geen kruidenmiddelen wanneer je zeer emotioneel bent of als je met je energie/gedachten totaal ergens anders bent. Je hoeft niet overdreven blij en positief te zijn om een tinctuur te mogen maken, maar een innerlijke rust komt de tinctuur vaak wel ten goede. Ik heb wel eens tincturen of andere kruidenmiddelen gemaakt op momenten dat ik er niet echt bij was met mijn gedachten of op een haastige manier, en deze voelen achteraf altijd minder effectief. Daarnaast is het veel leuker om een tinctuur te maken als je er plezier in hebt. Eventueel kan je ook een intentie toevoegen aan je tinctuur tijdens het maakproces.
- Bewaren – Wat ik ook wel eens doe als ik geen donkere flessen heb om de moedertinctuur in te bewaren is dat ik een donkerkleurige sok gebruik om over doorzichtige glazen potten heen te doen. Zo kun je toch gebruik maken van je glazen potten, maar bescherm je de tinctuur ook tegen licht. Je kunt doorzichtige flessen ook op een donkere plek bewaren voor hetzelfde effect.
- Label – Kruidentincturen hebben altijd een Latijnse naam, die universeel bekend is. We noemen we de basistinctuur ook wel een oertinctuur of een moedertinctuur. Dit wordt aangegeven met het symbool ∅. Calendula ∅ betekent: moedertinctuur van Goudsbloem. Dit symbool wordt dan ook vaak gebruikt op een tinctuurlabel. Verder is het handig en verstandig om de datum op het label te zetten, zo weet je twee jaar later nog steeds precies hoe oud de tinctuur is. Vaak zetten we ook de verhouding van alcohol en kruiden op het label en het gebruikte alcoholpercentage. Dit lijkt misschien overbodig, maar ik heb zelf gemerkt dat ik het achteraf erg verhelderend vind om te weten wat ik precies gedaan heb tijdens het maakproces. Mocht de tinctuur niet helemaal goed uitpakken, dan kun je beter bepalen waar dit aan ligt en het in de toekomst anders doen.
Houdbaarheid en bewaren
In de kruidengeneeskunde wordt vaak gezegd dat wanneer je tinctuur klaar is, het vrijwel eindeloos houdbaar is omdat alcohol zo’n sterk conserveermiddel is. En hoewel je tincturen zeker jaren kunt bewaren, is de werking en kwaliteit van een tinctuur meestal het beste in de eerste drie jaar. Daarna zal de werkzaamheid langzaam verminderen. Het is overigens moeilijk te zeggen hoe exact dit is, omdat het van zoveel factoren afhankelijk is; het soort kruid, gedroogd of vers, de soort alcohol, het alcoholpercentage, hoe de tinctuur bewaard is, etcetera. Je zou iedere tinctuur in een lab moeten onderzoeken om er met zekerheid iets over te kunnen zeggen. Omdat dit natuurlijk niet haalbaar is gaan we er over het algemeen vanuit dat je een tinctuur het beste binnen drie jaar kunt gebruiken.