Herbarium

In dit hoofdstuk laat ik je zien hoe je zelf een herbarium maakt en vertel ik waarom dit een waardevolle aanvulling kan zijn als je wilt leren werken met kruiden. Een herbarium is een samengestelde collectie gedroogde en geconserveerde planten. Door zelf medicinale kruiden te plukken, determineren, drogen en een plek te geven krijg je niet alleen overzicht van wat er om jou heen groeit, het brengt je ook dieper in contact met de planten zelf.

Het maken van een herbarium wordt al eeuwenlang gedaan door herboristen en botanisten om planten beter te leren kennen en informatie over te dragen. Een herbarium kan een belangrijk hulpmiddel zijn in je kruidenstudies en het leren identificeren van planten. Het verzamelen en drogen van planten is daarnaast een mooie en persoonlijke manier om in verbinding te komen met de kruiden. Je leert zo beter determineren en een verzameling creëren die rijker en leerzamer is dan foto’s in een kruidenboek of op internet. 

Het ‘apothekers’ herbarium van Petrus Cadé, 1566. Leiden. Bron: De Groene Middeleeuwen

Een herbarium is iets wat je kunt maken om het volgen van deze cursus te verrijken of je verdere kruidenstudies te ondersteunen. Het is niet noodzakelijk, maar kan wel leuk en waardevol zijn om te doen. Daarnaast is het ook nog eens een heel meditatief werkje waar je prachtige dingen mee kunt maken en eventueel je materia medica of kruidenlogboek mee kunt verrijken.

Volgende week krijg je toegang tot alle twintig Plant Profielen en geef ik ook informatie over determineren en wildplukken. Hiermee kun je je herbarium de rest van de cursus mee gaan opbouwen, maar voel je ook vrij om dit later toe te passen. Dit is trouwens ook een mooie manier om kinderen in contact te brengen met wildplukken en kruiden. Ze vinden het pluk- en droogproces vaak prachtig om te doen en ze kunnen er hun eigen creaties van maken!

Ik gebruik mijn herbarium ook graag om kunst mee te maken en hang ze vaak op in huis, zodat ik de kruiden overal om me heen kan hebben. Voor mij werkt dit rustgevend en ik geniet ervan om de schoonheid en vormen van mijn favoriete kruiden om me heen te hebben. Dit kan ook helpen voor beginners om beter bekend te raken met de vormen van kruiden die je beter wilt leren kennen.

In het inspiratiehoofdstuk van deze week kun je een aantal mooie voorbeelden zien van twee prachtige oude herbaria. Zoals het herbarium zien dat ik van mijn oma heb geërfd. Zij maakte dit in 1944, toen ze twaalf jaar oud was. Na tachtig jaar zijn de wilde kruiden die mijn oma plukte nog steeds behouden.

“Een herbarium is een fijne manier om kruiden een leven lang te kunnen bewaren, te genieten van hun schoonheid en te leren van hun kenmerken.”

Een herbarium maken

Voordat je begint met het maken van een herbarium heb je een pers nodig om je kruiden tussen te drogen. Hier kun je een speciale bloemenpers voor gebruiken, of simpelweg een dik en zwaar boek. 

Wat je nodig hebt:

• Een bloemenpers of een dik boek*.
• Absorberend papier zoals keukenpapier of kranten. Gebruik liever geen papier met textuur of vormpjes erin, want dan krijgt ook de plant textuur.
• Eventueel een pincet.

*Gebruik niet je favoriete of duurste boeken hiervoor. Het kan nog wel eens voorkomen dat er toch wat vocht uit de planten doorsijpelt en de bladzijden van het boek beschadigen. Dit los je makkelijk op door in een tweedehands winkel grote zware boeken te kopen speciaal voor het drogen van planten.

Aan de slag

1. Leg de planten op vochtabsorberend papier. Vermijd keukenpapier of wc-papier omdat hier vaak een hele duidelijke structuur in zit of afbeeldingen in verwerkt zitten, dit drukt door op je planten.
2. Zorg dat al het plantmateriaal zo plat mogelijk ligt en de plant goed zichtbaar blijft. Geef ze genoeg ruimte en leg geen planten over elkaar heen, zodat ze zo goed mogelijk kunnen drogen. Daarna leg je er nog een stuk papier overheen zodat alles goed bedekt is. Bij extra vochtige planten kun je meer papier toevoegen. Hierna kun je het in een bloemenpers doen of tussen een dik boek leggen. Eventueel kun je nog wat meer zware boeken bovenop dit boek leggen zodat het boek ook echt als een soort pers werkt. 
3. Voeg een label toe met informatie over de plant:
   • Met de naam, als je die weet
   • Datum
   • Beschrijving van de vindplaats
   • Bijzonderheden (bijvoorbeeld eigenschappen die kunnen verdwijnen door het drogen zoals kleur, vochtgehalte en geur)
4. Leg de pers of het boek vervolgens op een warme en droge plek. Zoals dicht bij de kachel of verwarming. Laat minstens een week drogen. Bij heel vochtige planten, zoals vetplantjes of dikke bloemen, is het goed om het papier elke dag even te verversen, anders droogt het niet goed. Afhankelijk van de plant kan het een week tot een paar weken duren voordat het volledig droog is en gebruikt kan worden.
5. Als de plant eenmaal goed droog is, kun je hem voorzichtig uit de pers halen. Doe dit pas als je hem gaat gebruiken, anders kan je hem beter laten liggen totdat je er iets mee gaat doen. Let op dat gedroogde planten erg kwetsbaar zijn en snel kneuzen of breken, een pincet kan handig zijn om te gebruiken. Het beste is om hem direct een plekje te geven in een speciaal herbarium/materia medica boek. Leg de plant op een stuk papier of in een notitieboek waar je hem in kan bewaren en plak hem vast met plakband, tape of doorzichtige lijm. Gebruik liever zo min mogelijk plakband, omdat dit een reactie aan kan gaan met de plant en het plantmateriaal kan afbreken over de tijd.
6. Deel eventueel je zelfgemaakte herbarium op Instagram met #dewildeapotheek of in de Kruidenclub! We kunnen geen genoeg krijgen van handgemaakte herbaria. Tag @floryae of @dewildeschool zodat we je creatie kunnen delen!

Tips voor het verzamelen van kruiden voor een herbarium

• Begin met het verzamelen van kruiden uit jouw eigen omgeving, zodat je in contact komt met de bioregio en de medicinale planten om jou heen. Neem een determinatie boekje mee of volg een wildplukwandeling, zodat je zeker weet welke plant je te pakken hebt.
• Neem iets mee waar je de plant veilig in kunt bewaren zonder dat het kneust of beschadigt, bijv. een bakje met deksel, kokertje of glazen potje. Je wil de plant zo heel mogelijk kunnen drogen. 
• Loop niet uren lang rond met je geplukte plant, veel planten worden binnen een uur al vrij slap en kneuzen sneller. Zorg dat je de plant zo snel mogelijk mee naar huis neemt en direct een plek geeft om goed te drogen.
• Desnoods kun je een boek of plantenpers meenemen als je gaat plukken en ter plekke de kruiden drogen.
• Neem zoveel als mogelijk de gehele plant mee, zodat je alle kenmerken hebt (behalve de wortels). Als de plant te groot is hiervoor kun je belangrijke kenmerken (blad, bloem, stukje stengel, etc.) apart mee nemen.
• Hoewel je kruiden natuurlijk kan drogen zonder dat je precies weet wat het is, puur voor de schoonheid bijvoorbeeld, raad ik aan om ieder kruid wat je droogt te determineren met meerdere bronnen. Gebruik een goed determinatie boekje en bevestig je bevindingen door informatie op internet en kruidenboeken in te winnen. Als je twijfelt over je determinatie, houd het dan open totdat je het er met iemand over kan hebben die het wel zeker weet. Zo voorkom je dat je jezelf verkeerde informatie aanleert.

Een andere fijne en praktische manier om planten te verzamelen en bewaren is door ze in te scannen. Hieronder zie je hoe mooi dat kan zijn en het geeft ook veel mogelijkheden tot (digitale) creativiteit. Een combinatie is ook mogelijk, bijvoorbeeld door planten eerst te drogen en dan pas in te scannen. Of zowel vers als gedroogd in te scannen.

Bron

Bovenstaand kunstwerk is van een stel dat zichzelf ‘pressed flower artists’ noemt. Met gedroogde bloemen en planten maken ze dan ook allerlei prachtige kunstwerken! Zo werken ze bijvoorbeeld ook in opdracht om bloemen die veel betekenen, zoals een bruidsboeket, te conserveren in een kunstwerk. Een aanraader om te volgen!