Kruidensiroop

Als ik terugdenk aan de keren dat ik ziek was als kind, moet ik vooral denken aan een specifiek merk hoestdrank. Ik vond het zo lekker en troostend, dat ik soms wel eens stiekem een slokje nam als ik niet ziek was. Nu zou ik dat nooit meer nemen omdat ik weet dat het bomvol zat met vooral ongezonde toevoegingen in plaats van pure ingrediënten en medicinale kruiden, maar mijn nostalgische herinneringen laten wel zien hoe verzachtend hoestdrank kan worden ervaren als we ziek zijn. Het idee van een hoestdrank zelf is dan ook helemaal niet gek en vaak één van de weinige dingen die helpen bij zware hoest en/of keelklachten, zeker bij kinderen. Belangrijk is wel dat we letten op ingrediënten. Gelukkig kun je het heel makkelijk zelf maken en bepalen wat er in zit. Dat is precies waar dit hoofdstuk over gaat!

Wat is kruidensiroop precies?

Kruidensiroop is een heilzame drank op basis van kruiden, water en een vorm van suiker. Het wordt gemaakt door een sterke infusie of decoct te maken van medicinale kruiden en dit vervolgens te mengen met suiker. De suiker (of honing) werkt als conserveringsmiddel en zorgt voor de zoete smaak en dikte van de siroop. Kruidensiroop is een puur en geneeskrachtig middel en een mooie manier om een sterke medicinale kruidenthee langer te kunnen bewaren. Het is erg simpel om te maken en heeft een lange houdbaarheid. Van oudsher was siroop dan ook een manier om kruidenmiddelen op waterbasis te kunnen conserveren, voordat koelkasten en vriezers bestonden.

Kruidensiroop wordt medicinaal ingezet bij griep, verkoudheid en keelklachten als vorm van hoestdrank. Het werkt verzachtend, verlichtend en, afhankelijk van de kruiden die je gebruikt, antiviraal en antibacterieel. Maar daarnaast is kruidensiroop ook een heerlijke, feestelijke en tegelijkertijd geneeskrachtige toevoeging aan voeding of drankjes. Een mooie, simpele en zeer smakelijke manier om kruiden binnen te krijgen. Zeker bij kinderen kan een siroop een uitkomst zijn.

Suiker? In een geneesmiddel?

Mocht je twijfels hebben over het gebruik van suiker in een geneesmiddel, dan begrijp ik dat heel goed. Zeker als je heel bewust omgaat met suiker in je dieet of het totaal niet eet, kan het ongezond voelen om een geneesmiddel te maken met suiker. Voel je vrij deze middelen simpelweg niet te maken als je je daar niet prettig bij voelt. Er zijn talloze kruidenmiddelen op basis van water, alcohol of glycerine die je ook kunnen helpen. Dat gezegd hebbende, denk ik dat het ook belangrijk is om suiker niet te demoniseren maar eerder te kijken naar hoe we ermee omgaan. Een ongeraffineerde biologische kwaliteit rietsuiker of honing wordt bijvoorbeeld in de Ayurveda gezien als balancerend ingrediënt. Suiker kan waarde hebben als het met mate gebruikt wordt. Nadelige gezondheidsklachten door suiker komen vooral voort uit overmatig gebruik in combinatie met ongezonde vetten. In kruidenrecepten werkt suiker als een goed conserveringsmiddel en heeft het ook medicinale voordelen. Suiker bedekt de slijmvliezen en trekt vocht aan, wat ervoor zorgt dat de werking van de kruiden plaatselijk beter z’n werk kan doen. Als je bijvoorbeeld alleen thee drinkt voor keelpijn, spoelt het te snel langs de keel en kan het plaatselijk niet zoveel voor je doen. Daarnaast heeft bijvoorbeeld honing een antibacteriële en verzachtende werking.

Zoals met alles denk ik dat balans het belangrijkst is. Daarbij gebruik je op z’n hoogst een paar thee- of eetlepels kruidensiroop per dag, voor een korte periode. De hoeveelheid suiker hierin komt overeen met het eten van rijp fruit.

Om te voorkomen dat de suiker een negatieve invloed heeft op mijn bloedsuikerspiegel, zorg ik ervoor dat ik de honing of siroop niet op een lege maag inneem, maar altijd na een maaltijd of eiwitrijke snack. Dit voorkomt pieken in je bloedsuikerspiegel en een stabiele bloedsuikerspiegel zorgt voor sneller herstel en een betere gezondheid.

➤ Voor meer informatie over de invloed van suiker en honing op de gezondheid en hoe je hier het beste mee omgaat zonder je gezondheid ermee te schaden, raad ik je het boek Glucose Revolution van Jessie Inchauspé aan, of haar instagram account @glucosegoddess.

Hoe gebruik je een kruidensiroop?

Te gebruiken als preventie of behandeling van griep, verkoudheid, keelklachten en hoest. Verwerkt in thee (niet kokend heet), water of neem onverdund een eetlepel.
Verwerk in voeding of drankjes. In thee, mocktails, (bruisend) water.
Als smaakvolle, kruidige topping bij pannenkoeken, toetjes, etc.

Dosering

Standaarddosering voor volwassenen: 1 eetlepel – 1 tot 3x per dag

Standaarddosering voor kinderen: 2 – 3 theelepels per dag (niet voor kinderen onder de 2 jaar!)*

Bij de eerste tekenen van griep, verkoudheid of hoest: neem de standaarddosering.
Ter ondersteuning van het immuunsysteem tijdens het griepseizoen: neem 1 theelepel voor kinderen en 1 eetlepel voor volwassenen per dag.

Geef geen kruidensiroop aan kinderen onder de 2 jaar.

➤ Ik raad aan om het hoofdstuk ‘Algemene dosering richtlijnen’ in week 3 te lezen als je meer wilt weten over het gebruik van kruidenmiddelen voor kinderen.

Soorten suiker

Er bestaan talloze meningen en theorieën over zoetstoffen en welke beter zijn dan andere. Omdat ik graag sta voor medicinale kruidenmiddelen voor iedereen, voeg ik daarom meerdere opties voor zoetstoffen toe aan mijn recepten. Kies waar jij je het best bij voelt en wat het meest haalbaar voor jou is. Dat gezegd hebbende, is honing mijn eerste keuze en aanrader voor kruidensiroop, omdat honing van zichzelf een enorme medicinale kwaliteit bevat. Honing kan op zichzelf al een weldaad zijn voor de keel en ons immuunsysteem. Als je kruidensiroop wil inzetten voor griep, verkoudheid en keelklachten, dan is honing in mijn opzicht de meest waardevolle toevoeging. Dit geldt wel alleen voor honing die van een biologische koudgeslingerde (rauwe) kwaliteit is. Niet voor de goedkoopste supermarkt honing. En aangezien honing van dierlijke oorsprong is, vind ik het extra belangrijk om te letten op waar je dit koopt. Kies je voor een andere zoetstof? Dan raad ik aan om er een van goede biologische ongeraffineerde kwaliteit te zoeken.

Geef geen honing aan kinderen onder de één jaar oud.

Water

Aangezien water een ingrediënt is van dit kruidenmiddel, wil ik het daar ook graag over hebben. Hoewel erin Nederland relatief goed drinkbaar water uit de kraan komt, is het maar de vraag hoe gezond het werkelijk is. Drinkbaar betekent niet automatisch dat het gezondheidsbevorderend is op lange termijn. Daarnaast is aangetoond dat ook Nederlands drinkwater sporen bevat van onder andere medicatie, zware metalen en andere toxische stoffen. Ik raad daarom af om voor een medicinaal middel kraanwater te gebruiken. Ik gebruik zelf een Berkey waterfilter voor drinkwater, om mee te koken en ook voor het maken van bijvoorbeeld een kruidensiroop of -thee. Maar je kunt ook bronwater of ander gezuiverd drinkwater gebruiken. Volgens kruidengeneeskundige James Green is gedestilleerd en gekookt water het beste om siroop mee te maken. Dit zorgt ervoor dat er geen mineralen of andere sporen meer in zitten die tot fermentatie of bacteriegroei kunnen leiden.

Als dit ervoor zorgt dat je helemaal niet begint aan een kruidensiroop, laat het je dan niet tegenhouden. Je kunt wel kraanwater gebruiken, maar houd er rekening mee dat de houdbaarheid zal verminderen en je de siroop beter in de gaten moet houden.

Houdbaarheid

Gebruik voor optimale conservering van de kruidensiroop gelijke delen decoct en suiker (bijv. 100 ml decoct en 100 ml honing). De siroop blijft dan (indien bewaard in de koelkast) minstens drie maanden houdbaar. Je kunt ook minder suiker gebruiken, maar dan wordt de houdbaarheid ook een stuk minder lang. De hoeveelheid suiker in de siroop zorgt dus voor de lengte van de houdbaarheid. Een siroop van 2 delen decoct en 1 deel honing is bijvoorbeeld maar een paar weken houdbaar in de koelkast, terwijl een siroop met 1 deel decoct en 2 delen honing één jaar houdbaar is in de koelkast.

Sommige mensen voegen een goede kwaliteit alcohol aan de siroop, om de houdbaarheid te verlengen. Gebruik hiervoor alcohol van minstens 40%, zoals brandewijn of wodka. Ik gebruik zelf uitsluitend hoogwaardige kwaliteit, liefst biologische alcohol voor medicijnen. Je kunt ook tincturen toevoegen voor extra medicinale inhoudsstoffen en conservering!

Het is niet noodzakelijk om de siroop in de koelkast te bewaren, maar zo blijft hij het langst houdbaar en vers. Zodra je schimmelvorming of tekenen van fermentatie ziet of ruikt (bubbels/zure geur), is het tijd om de siroop weg te doen. Ruik altijd eerst even of de kruidensiroop nog fris en lekker is voordat je hem inneemt.

Persoonlijk vind ik een siroop met de helft aan suiker of honing persoonlijk te zoet qua smaak. Ik houd ervan om de smaak van de kruiden zelf goed te kunnen proeven, zeker bij vlierbessen bijvoorbeeld. Ik gebruik daardoor meestal minder zoetstof, maar voeg een tinctuur of alcohol toe om het toch goed te kunnen conserveren. Of ik zorg ervoor dat ik hem binnen een week opmaak en in de koelkast bewaar. Voel je dus vrij om te experimenteren naar eigen smaak, maar houd goed rekening met de houdbaarheid.

Sterilisatie

De houdbaarheid hangt ook af van hoe schoon je werkt. Steriliseer de pot die je gebruikt en zorg dat al je gebruiksvoorwerpen schoon zijn! Ook is het belangrijk de siroop goed te filteren als hij klaar is. Wanneer er plantmateriaal in achter blijft, kan dit leiden tot schimmelvorming.

Bewaar de siroop als hij klaar is ook in een gesteriliseerde pot en het liefst in de koelkast voor optimale houdbaarheid en werking. Eventueel kun je de siroop invriezen als je hem nog langer wil bewaren.

Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om kleine hoeveelheden siroop per keer te maken, die je sneller opmaakt. Dit voorkomt bederf. In dat geval is het handig om gedroogde kruiden in huis te hebben zodat je dit het hele jaar door kunt maken.
Verdeel de siroop als hij klaar is over meerdere kleine flesjes. Hierdoor blijft de rest afgesloten wanneer je een flesje siroop gebruikt, en daardoor langer vers.

Zoetstoffen

Kruidensiroop wordt meestal gemaakt met suiker of honing. Je kunt ook een andere (vegan) zoetstof gebruiken zoals rijststroop of agave siroop. Let er dan wel op dat de houdbaarheid minder lang kan zijn dan bij honing of suiker. Zoals ik eerder in deze module bespreek, kun je zelf bepalen hoeveel suiker je toevoegt aan je siroop. Houd er wel rekening mee dat hoe minder suiker je gebruikt, hoe korter de houdbaarheid zal zijn.

Het fijne van siroop is dat je het met allerlei soorten en combinaties kruiden kunt maken. Kies een kruid aan de hand van een specifieke klacht of maak een mix van verschillende kruiden. Natuurlijk mag je ook je favoriete kruiden toevoegen voor de smaak. Onthoud dat hoewel kruiden mixen heel mooi kan werken, een siroop met maar één kruid ook al zeer effectief kan zijn. Je kunt ervoor kiezen om het Plant Profiel van één van de onderstaande kruiden goed door te lezen en vervolgens, met behulp van het basisrecept in het volgende hoofdstuk, dit kruid tot een siroop te verwerken. Met één kruid tegelijkertijd werken geeft je ook een mooie kans om het kruid beter te leren kennen.

Kruiden die in de Plant Profielen worden behandeld:

Brandnetel (Urtica dioica)
Duizendblad (Achillea millefolium)
Grote klis (Arctium lappa)
Kamille (Matricaria chamomilla)
Paardenbloem – wortel, blad en bloem (Taraxacum officinale)
Rozemarijn (Rosmarinus officinalis)
Rozenbottels* (Rosa spp.)
Salie (Salvia officinalis)
Sint-Janskruid (Hypericum perforatum)
Tijm (Thymus vulgaris)
Vlier – bessen of bloesem (Sambucus nigra)
Weegbree (Plantago lanceolata/major)

Voorbeelden van andere kruiden die je kunt gebruiken voor kruidensiroop:

Braam (Rubus fruticosus)
Dennennaalden (Pinus sylvestris)
Gember (Zingiber officinale)
Heemst – wortel (Althaea officinalis)
Kaneel (Cinnamomum verum)
Koningskaars/Toorts* (Verbascum thapsus)
Lavendel (Lavandula angustifolia)
Lindebloesem (Tilia cordata)
Moerasspirea (Filipendula ulmaria)
Pepermunt (Mentha piperita)
Valeriaan (Valeriana officinalis)
Zonnehoed – wortel (Echinacea)

*Als je Rozenbottels of Koningskaars gebruikt, zorg dan dat je de siroop goed zeeft door kaasdoek of een koffiefilter. De haartjes van Koningskaarsblad en in Rozenbottels kunnen irriteren op de slijmvliezen als ze er niet uitgefilterd worden. Ook is het belangrijk dat je handschoenen draagt als je met rozenbottels werkt, omdat de zaden en haartjes kunnen irriteren op de huid.

Mijn favoriete kruiden om siroop van te maken zijn Salie, Tijm, Gember, Vlierbessen of Zonnehoed. Salie en Tijm werken slijmafvoerend, antibacterieel en verzachtend. Vlierbessen en Zonnehoed zijn echte weerstandskruiden en ondersteunen en versterken het immuunsysteem. Eventueel kun je ook later nog een favoriete tinctuur toevoegen aan je siroop.