Kruidenazijn

Azijn staat al eeuwenlang bekend als een belangrijk en vaak gebruikt oplosmiddel. Het werd in de tijd van Hippocrates (300 v. Chr.) al als medicijn ingezet en kruidenazijn wordt gezien als één van de oudste kruidenmiddelen die er bestaan. En dat is niet voor niets. Ten eerste heeft azijn een lange houdbaarheid vanwege de zuurtegraad en antibacteriële werking. Azijn was heel lang, naast wijn, het enige oplosmiddel met een langere houdbaarheid die voorhanden was, voordat veilige en pure alcohol met een hoog percentage beschikbaar kwam. Dat maakte dat azijn eeuwenlang gebruikt bij het maken van kruidenmiddelen, en om voedsel mee te conserveren. De lange houdbaarheid en conserverende werking van azijn werkt ook in je voordeel in vergelijking tot middelen op waterbasis. Je kunt kruiden immers op z’n hoogst twee dagen laten trekken in water voordat het niet meer fris is, maar kruiden in azijn kun je wekenlang laten trekken en dus meer inhoudsstoffen onttrekken. Daarnaast is een kruidenazijn enorm simpel om te maken. De enige ingrediënten die je nodig hebt zijn azijn en kruiden, en een beetje tijd.

Kruidenazijn maak je dus door kruiden een paar weken azijn te laten trekken. We gebruiken azijn als oplosmiddel omdat het naast de langere houdbaarheid, waardevolle inhoudsstoffen uit de kruiden kan onttrekken, zoals mineralen, sporenelementen en alkaloïden. Daarnaast is een goede kwaliteit azijn, zoals ongepasteuriseerde appelazijn, heilzaam voor de spijsvertering en het ademhalingsstelsel. Gecombineerd met medicinale kruiden is een kruidenazijn een heel mooi kruidenmiddel dat ons op zeer veel vlakken kan ondersteunen, zowel in- als uitwendig en in voedsel als in medicijn.

Waarom gebruik je kruidenazijn?

In vergelijking tot een tinctuur is kruidenazijn een wat milder kruidenmiddel. Hoewel azijn niet zoveel werkzame bestanddelen uit een kruid haalt als alcohol, blinkt het wel uit in het onttrekken van mineralen en vitaminen. Juist het mildere karakter van een kruidenazijn is wat het een fijn middel maakt dat makkelijk te gebruiken is, zeker ook in de keuken. Je kunt het bijvoorbeeld veel makkelijker in je voeding of drinken verwerken dan een tinctuur, omdat het gebruik van azijn in de keuken al zo bekend is voor veel mensen. Een kruidenazijn, zeker gemaakt met appelazijn, wordt ook door veel mensen smaakvol gevonden. Kruidenazijn wordt dan ook voornamelijk ingezet in de keuken, maar het mag ook echt gezien worden als een effectief medicinaal extract.

Ik zie een kruidenazijn vooral als iets wat onze algehele gezondheid kan verbeteren en versterken. Juist ook vanwege het hoge gehalte aan mineralen en sporenelementen die azijn kan onttrekken uit kruiden, die we in onze hedendaagse voeding en verarmde bodem zo ontzettend missen! Het toevoegen van kruidenazijn aan je dagelijkse voedingspatroon kan je gezondheid en spijsvertering daardoor enorm ondersteunen, zeker in periodes van uitputting en zwakte, zoals burn-out, na griep, menstruatie en postpartum.

Kruidenazijn staat een beetje tussen voeding en medicijn in en juist dat maakt dat ik soms liever een kruidenazijn gebruik dan een tinctuur. Het is laagdrempeliger, zachter en werkt goed om dagelijks in te zetten.

Verder is kruidenazijn een mild en alcoholvrij middel, wat eventueel als vervanger gebruikt kan worden voor tincturen. De lange houdbaarheid maakt het ook een fijn middel. Wanneer je kruidenazijn met gedroogde kruiden maakt, heb je een middel met een houdbaarheid van minstens een jaar.

➤     Wil je weten of azijn het juiste middel is om te gebruiken voor het kruid waar je mee wilt werken? Lees dan het hoofdstuk ‘Het maken van kruidenmiddelen’ in week 3.

Soorten azijn

Hoewel je in principe allerlei soorten azijn zou kunnen gebruiken om kruidenazijn te maken, raad ik aan om ongepasteuriseerde appelazijn (inclusief ‘de moeder’) te gebruiken. Mocht je een andere soort azijn willen gebruiken, kan dat ook, maar dan is de algehele gezondheids bevorderende werking niet zo sterk als met appelazijn. Let bij een andere azijn ook op of er geen ingrediënten (zoals suiker) aan toegevoegd zijn, gebruik het liefst alleen biologische pure azijn, die geschikt is voor consumptie.

Appelciderazijn

Azijn, met name appelciderazijn, wordt al eeuwenlang gezien als een geneesmiddel. In Iran is het zelfs nog steeds een bekend, eeuwenoud gebruik om meerdere keren per dag appelazijn te drinken, door het te verwerken in allerlei (op water gebaseerde) drankjes.

Wat maakt appelazijn zo bijzonder? Ongepasteuriseerde, ongefilterde appelazijn is een volledig natuurlijk en gefermenteerd product. Hierdoor bevat appelazijn veel goede bacteriën, maar ook vitaminen, mineralen, sporenelementen en enzymen. Dit maakt het op zichzelf al een heel gezond en heilzaam middel. Veel herboristen maken bij voorkeur kruidenazijn met rauwe appelciderazijn, omdat de levende bacterieculturen gunstig kunnen zijn voor de spijsvertering en het algehele welzijn. Combineer dat met geneeskrachtige kruiden, en je creëert een bijzonder geneeskrachtig middel.

Het fijne aan appelazijn is dat het een zoetzure, prikkelende smaak heeft, waardoor het door veel mensen als smaakvol wordt ervaren, in vergelijking tot andere soorten azijn. De smaak kan overigens wel per merk en kwaliteit verschillen. Verder is appelciderazijn goedkoop en heeft een lange houdbaarheid. Je kunt het vrij makkelijk vinden in de supermarkt of online, maar ik raad aan te letten op de kwaliteit. Het beste soort appelazijn, met de meeste gezondheidsvoordelen, bevat ‘de moeder’, is ongefilterd, ongepasteuriseerd en biologisch.

De moeder
Een goede kwaliteit appelazijn bevat ‘de moeder’. Dit betekent dat het fermentatieproduct nog aanwezig is in de appelazijn. Er zit dan een wolkachtige substantie in de fles. Je kunt het vergelijken met de ‘scoby’-cultuur waarmee je kombucha maakt. Deze substantie, die enzymen, eiwitten en gunstige bacteriën bevat, wordt beschouwd als een probiotica.

Gebruik een appelciderazijn met minimaal 5% azijnzuur. Dit wordt aangegeven op het etiket.

De gezondheidsvoordelen van appelciderazijn

• Appelazijn stimuleert gewichts- en vetverlies wanneer je een glas water met een eetlepel azijn voor iedere maaltijd drinkt.
• Appelazijn (met ‘de moeder’) is een mild probioticum en kan de darmwerking ondersteunen. Het stimuleert de afbraak van vetten in het eten en bevordert de spijsvertering.
• Het draagt bij aan het ontgiften van het lichaam.
• Door het toevoegen van een beetje appelazijn (en evt een snufje zeezout) aan je water verrijk je het met essentiële mineralen en sporenelementen waardoor het een meer hydraterende werking heeft dan water uit de kraan.
• Het toevoegen van (appelcider)azijn aan een glas water kan bloedsuiker regulerend werken, als we dit voor of na een maaltijd of snack drinken. 
• Appelazijn kan slijm verdunnen en helpt bij neusverstopping, keelpijn en stagnatie van de spijsvertering. Het meest effectieve recept voor het oplossen van slijm is fire cider azijn 

➤     Het recept voor fire cider komt later deze week aan bod in het hoofdstuk ‘Oxymel recepten’.

Bloedsuiker regulerende werking van (appelcider)azijn

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat appelazijn balancerend op de bloedsuikerspiegel werkt. Volgens Jessie Enchauspé (biochemist en expert op het gebied van bloedsuiker regulatie) heeft minstens 80% van de populatie een verstoorde bloedsuikerspiegel, wat leidt tot een hoop lichamelijke en mentale klachten en op den duur kan leiden tot chronische ziektes. Een eetlepel appelazijn in een glas water voor de maaltijd is een enorm effectieve manier om je bloedsuikerspiegel te reguleren. Het zorgt ervoor dat koolhydraten en zetmeel minder snel wordt afgebroken, glucose minder snel in het bloed terecht komt én dat het door je spieren wordt opgenomen, zodat je minder pieken en dalen in je bloedsuikerspiegel krijgt. Zeker voor mensen met diabetes (type één en twee) kan dit enorm helpen. Maar ook voor als je daar geen last van hebt, want voor iedereen is en gebalanceerde bloedsuikerspiegel de basis van een goede gezondheid. Combineer deze tip met kruidenazijn en je werkt op meerdere vlakken aan je gezondheid!

➤     Meer informatie hiervoor kun je lezen in Jessie’s boek Glucose Revolutie of op haar Instagram @glucosegoddess.

Hoe gebruik je kruidenazijn?

 Inwendig

• Doe een eetlepel azijn in een glas warm of koud water. Het is beter voor je maag om azijn niet puur te drinken. Gebruik het liefst ook een rietje om je tanden te beschermen. Het is niet bewezen dat azijnwater je tanden aantast, maar veel mensen hebben wel het idee dat ze er gevoelige tanden van krijgen, waaronder ikzelf. 
• Je kunt azijnwater drinken voor iedere maaltijd. Daarnaast vind ik het zelf een heerlijke dorstlesser, die ook nog eens mijn gezondheid versterkt.
• Verwerken in voeding – bijvoorbeeld in een salade dressing, soep, pickle of marinade.
• Als je met specifieke kruiden wilt werken, kun je het inzetten als een kuur. Dat wil zeggen drie weken achter elkaar, drie keer per dag een theelepel verdunt in een glas water. Daarna een week pauze en dan weer drie weken en kijk hoe je je erbij voelt. Op deze manier gebruik je de kruidenazijn op eenzelfde soort manier als een tinctuur.
• In een cocktail of mocktail.
• Kruidenazijn in een glas bruisend of plat water (evt met wat citroensap of fruitsap) kan een heerlijk verfrissend drankje zijn, zeker in de warmere maanden.
• Om mee te gorgelen, kan dit slijmoplossend en antibacterieel werken. Verdun het wel eerst met wat water!
• Vermeng met honing tot een oxymel! Hierover vertel ik later deze week meer over, in het hoofdstuk ‘Oxymel’.

Uitwendig

• Werkt verzachtend en antibacterieel. Verdunt met water kun je je gezicht ermee schoonmaken en gebruiken als een toner. Zeker bij vettige huid en acne kan dit goed helpen. Wanneer je al een vrij droge, schilferige huid hebt, kan appelazijn mogelijk te drogend en irriterend werken. Het beste kun je dit eerst even testen door verdunde appelazijn aan te brengen op je kaaklijn en te kijken hoe dat voelt. Verdunnen met rozenwater werkt ook zeer verzachtend voor de huid. 
• Te gebruiken bij huidklachten zoals zonverbrande huid, muggenbeten en huidaandoeningen die branderig aanvoelen. Je kunt oppervlakkige wondjes desinfecteren met kruidenazijn.
• Kruidenazijn kun je ook heel goed gebruiken als een natuurlijk ontsmettingsmiddel en schoonmaakmiddel in huis! Voeg er kruiden aan toe die een reinigende, antibacteriële werking en een goede geur hebben, zoals bijvoorbeeld Rozemarijn, Tijm en Citroen. Je kunt er ook goed je handen mee ontsmetten bij gebrek aan zeep en water.
• Appelazijn wordt ook vaak ingezet als een natuurlijke conditioner. Dit werkt reinigend, verzachtend en geeft glans. Wanneer we hier versterkende en voedende kruiden zoals Brandnetel in laten trekken, krijg je een ijzersterke combinatie waar je haar blij mee zal zijn. Op de volgende pagina vind je hier een recept over. 

Verdun azijn altijd met water voordat je deze in- of uitwendig gaat gebruiken. Een goede richtlijn is 1 theelepel op 250 ml (1 cup) water.

Dosering en veiligheid

Volg bij eerste tekenen van griep/verkoudheid of als je al ziek bent de acute dosering. Ter ondersteuning van het immuunsysteem en tijdens griepseizoen kun je de algemene ondersteuning dosering volgen. De kuurdosering geldt voor wanneer je de kruidenazijn als een tinctuur wil toepassen.

➤ Voor meer informatie over dosering en gevoeligheid, lees het hoofdstuk ‘Algemene dosering richtlijnen’ in week 3.

Voor volwassenen

Acute dosering: 1 theelepel 3-4x per dag

Algemene ondersteuning: 1-2 theelepels per dag

Kuur dosering: 2 theelepels 2x per dag

Gebruik een appelciderazijn met minimaal 5% azijnzuur. Dit wordt aangegeven op het etiket.

Goed om te weten

Het wordt afgeraden om azijn puur te drinken. Verdun het altijd in een glas water en drink het liefst met een rietje om je tanden te beschermen. Hoewel verdunde azijn niet zuur genoeg is om je glazuur aan te tasten, merk ik zelf dat het mijn tanden wel wat gevoeliger kan maken als ik geen rietje gebruik. Wanneer je het verwerkt in een dressing is het prima om zo te eten.

Sommige mensen krijgen last van brandend maagzuur of maagklachten door het gebruik van azijn. Mocht dat zo zijn, kan het zijn dat je de azijn met meer water moet verdunnen. Als je het gevoel hebt dat je echt niet goed reageert op verdunde azijn, forceer jezelf dan niet om het toch te gebruiken.

Voor je azijn op de huid gaat gebruiken is het goed om eerst even te kijken of je hier niet op reageert. Dit kun je het beste testen aan de binnenkant van je arm. Verdun het wel eerst met water, want pure azijn op de huid werkt voor bijna iedereen averechts. Een theelepel appelazijn op 250 ml wordt aangeraden voor de huid.

Overdadig gebruik van azijn wordt afgeraden. Zeker als je last hebt van een lage hoeveelheid potassium. Twee keer per dag een glas water met een beetje azijn kan voor de meeste mensen prima, maar voel goed bij jezelf hoe je erop reageert en bespreek eerst met je arts of natuurgeneeskundige bij twijfel.

Bij zwangerschap is het goed om voorzichtiger te zijn met ongepasteuriseerde appelazijn.

Houdbaarheid en verse/gedroogde kruiden

Net zoals met kruidenhoning kun je het beste gedroogde kruiden gebruiken om kruidenazijn te maken. Verse kruiden kunnen door het vochtgehalte de zuurtegraad van de azijn beïnvloeden en daardoor ook de houdbaarheid. Dit betekent niet dat je nooit verse kruiden zou mogen gebruiken om kruidenazijn te maken, maar let erop dat de houdbaarheid dan vermindert en je schoner/voorzichtiger zal moeten werken. Zorg dat je de kruiden schoon wast én weer goed droog maakt. Ook wordt aangeraden om kruidenazijn in de koelkast te bewaren wanneer je het met verse kruiden maakt.

Wanneer je schoon werkt en gedroogde kruiden gebruikt, is je kruidenazijn (na het zeven) minstens zes maanden houdbaar op kamertemperatuur. Langer als je hem in de koelkast bewaard. Gebruik binnen een jaar voor beste smaak en optimale werking. Wanneer je verse kruiden gebruikt, kun je de azijn het beste in de koelkast bewaren en binnen drie maanden opmaken. Gooi de kruidenazijn weg als er schimmelvorming ontstaat of bij tekenen van fermentatie, zoals bubbels en een intens zure geur. Wanneer de substantie wolkerig of slijmachtig wordt, is het ook beter om de kruidenazijn niet meer te gebruiken. Meestal kun je aardig goed aanvoelen wanneer iets niet meer fris is, dus daar mag je op vertrouwen.

Maak kleinere hoeveelheden kruidenazijn (bijv. 250 ml ipv een liter). Zo maak je ze sneller op en voorkom je dat je iets weg moet gooien omdat het te oud wordt.

Appelciderazijn met Paardenbloemknoppen én -wortels.

Kruiden voegen, naast de medicinale werking, ook veel smaak aan een kruidenazijn! Onderstaande lijst geeft je een goed beeld van kruiden die je kunt gebruiken om een kruidenazijn mee te maken, maar natuurlijk zijn er nog veel meer andere kruiden die je zou kunnen gebruiken. Ook hier geef ik eerst een aantal kruiden die in de Plant Profielen worden behandeld zodat je je kan inlezen over de werking en eventuele contra-indicaties. Vervolgens kun je, met behulp van het basisrecept op de volgende pagina, één van deze kruiden tot kruidenazijn verwerken.

Kruiden die in de Plant Profielen worden behandeld:

• Bijvoet (Artemisia vulgaris)
• Brandnetel (Urtica dioica)
• Duizendblad (Achillea millefolium)
• Framboosblad (Rubus idaeus)
• Goudsbloem (Calendula officinalis)
• Heermoes (Equisetum arvense)
• Kamille (Matricaria chamomilla)
• Paardenbloem (Taraxacum officinale) 
• Rozemarijn (Rosmarinus officinalis)
• Rozenblaadjes (Rosa spp.)
• Salie (Salvia officinalis)
• Weegbree (Plantago lanceolata/major)
• Tijm (Thymus vulgaris)
• Vlier (Sambucus nigra)

Andere kruiden die je kunt gebruiken voor kruidenazijn:

• Basilicum (Ocimum basilicum)
• Citroenkruid (Artemisia abrotanum)
• Citroenmelisse (Melissa officinalis)
• Citroenverbena (Aloysia citrodora)
• Dille (Anethum graveolens)
• Gember (Zingiber officinale)
• Den (Pinus sylvestris)
• Hyssop (Hyssopus officinalis)
• Kaneel (Cinnamomum)
• Kleefkruid (Galium aparine)
• Lavendel (Lavandula angustifolia)
• Munt (Mentha x piperita)
• Oost-indische kers (blad, bloem en zaad) (Tropaeolum Majus)
• Oregano (Origanum vulgare)
• Venkel (Foeniculum vulgare)
• Viooltje (Viola tricolor/odorata)
• Vogelmuur (Stellaria media)

Je kunt naast kruiden, ook ui, knoflook, citroenschil of sinaasappelschil aan je kruidenazijn toevoegen!