De signatuurleer
De signatuurleer is een bijzondere methode om te leren over de geneeskrachtige werking van kruiden aan de hand van het uiterlijk en karakter van de plant. Deze leer gaat ervan uit dat de verschijningsvorm (vorm, kleur, geur, smaak) en groeiwijze iets vertelt over haar geneeskrachtige eigenschappen en de werking ervan op ons lichaam. Signatuur betekent zoiets als een karakter, een teken waaraan je iets of iemand herkent, een speciale aard en kern. De signatuurleer is dus een manier om het karakter van kruiden te leren kennen door te focussen op het uiterlijk, uitstraling en de manier waarop ze groeien. Het gaat ervan uit dat de plant meer is dan de inhoudsstoffen. Dat de plant een levend wezen is dat communiceert met haar verschijningsvorm. Omdat planten niet kunnen praten op een manier zoals wij dat doen, zou je kunnen zeggen dat hun vorm van communicatie met ons en de rest van de natuurlijke wereld, via hun uiterlijk gaat. Je kunt de signatuurleer zien als een levende taal; een vorm van communicatie tussen plant en mens.
Hoe werkt de signatuurleer
Door de signatuur van een kruid, en de gelijkenissen met ons eigen lichaam, kunnen we leren wat haar werking kan zijn op onze lichamelijke systemen en klachten, op organen en zelfs op een emotionele staat van zijn. Wat laat een kruid ons zien, waaruit we haar geneeskrachtige werking kunnen opmaken? De plant in haar geheel, of een onderdeel ervan, wordt in verband gebracht met de structuur, onderdelen en functies van ons lichaam.
Iedereen kent het voorbeeld wel van dat de Walnoot zo ontzettend veel op ons eigen brein lijkt, en wonderlijk genoeg ook veel gezonde vetten bevatten die onze hersenen zo hard nodig hebben. Zo zijn er ook veel voorbeelden in de kruidenwereld. Gember (Zingiber officinale) bijvoorbeeld, lijkt bijzonder veel op de vreemde vormen van ons maag- en darmstelsel, waar zij dan ook vaak ingezet wordt voor de kalmerende en verwarmende werking op onze spijsvertering. Het Viooltje (Viola odorata of tricolor) heeft een bijzonder zachte en lieve uitstraling, bijna kinderlijk – en staat bekend als een kruid dat helpt om onze (innerlijk kind) emoties vrij te laten stromen en verdriet te verwerken. Duizendblad heeft blaadjes die met haar ‘duizenden’ vertakkingen in haar blaadjes veel lijken op onze bloedvaten, en staat het meest bekend om haar enorm bloedstelpende eigenschappen en regulerende werking op de bloedsomloop. Sint Janskruid is ook een mooi voorbeeld: dit kruid bloeit rond de langste, lichtste dagen van het jaar en de bloemen zijn een soort kleine zonnetjes: alles aan dit kruid straalt zomer en warmte uit – geen wonder dat het goed kan helpen bij depressies en winterdip. En zo zijn er nog talloze andere voorbeelden. Bij de meeste kruiden is hun werking bijzonder goed zichtbaar door middel van hun uiterlijk.
Het blad van Duizendblad, dat bijzonder veel lijkt op de vertakkingen van onze aderen.
Om de signatuur van een kruid te bepalen, wordt (onder andere) naar de volgende onderdelen van de plant gekeken:
- De drie plantdelen: wortel, stengel/blad en bloem/zaad.
- Groei- en bloeiwijze
- Plaats waar de plant voorkomt
- Wortel, structuur en aarding van de plant
- Vorm en structuur van de stengel
- Bladvorm en textuur: huidoppervlak en beharing
- Kleur, geur en smaak
- Totaalindruk van de plant (energie/uitstraling)
De drie plantdelen
In de bouw van de plant wordt onderscheid gemaakt tussen drie delen: de wortels, het blad-stengelgebied en het bloem-zaadgebied. Deze delen vertonen overeenkomsten met ons eigen lichaam, alhoewel omgekeerd – net zoals onze symbiose in zuurstof en koolzuur omgekeerd is.
Het ondergebied (de wortels) van een plant komen overeen met ons bovengebied (hoofd, hersenen, zenuwstelsel). Beide zijn onzichtbaar en betstaan uit een witgrijze massa. En ons zenuwstelsel lijkt ook op een soort wortelgestel.
Het middengebied van de plant (stengels en blad) komt overeen met ons eigen middengebied (hart, longen, skelet en bloedcirculatie). Zoals de stengels de basisstructuur vormen van een plant, doet ons skelet dat bij ons. De bladeren komen overeen met de werking van onze longen, en onze bloedcirculatie is te vergelijken met de sapstroom van een plant.
Het bovengebied van een plant (bloem en zaad) komt overeen met ons ondergebied (buik en bekken). Het bloemgebied van de plant is zacht, veranderlijk, warm en met weinig structuur. Zowel bij planten als mensen bevinden zich hier de voortplantingsorganen. Bloemen en zaden zijn dan ook vaak werkzaam op de stofwisseling en in het buikgebied.
De taal van signatuur
Wat ik leuk en bijzonder vind aan de signatuurleer is dat het je een andere taal leert spreken en anders leert kijken. In plaats van alleen te lezen over kruiden en hun werking en de kruidengeneeskunde te benaderen vanuit je hoofd, is dit meer een ervaring en spreek je een ander deel van jezelf aan. Je komt uit je hoofd, meer in je lichaam en het verbindt je met je zintuigen. Het brengt ons juist even uit het lineaire, logische denken. Je moet letterlijk tijd doorbrengen met de plant om deze leer in uitvoering te brengen. Op die manier voelt het als een meer natuurlijke, aardse manier om te leren over kruiden. Het brengt ons dichter bij hoe onze voorouders met kruiden omgingen, dichter bij onszelf en de natuur.
Sint Janskruid – Als je goed kijkt lijken de gele bloemetjes bijzonder veel op kleine zonnetjes, alsof ze stralen. Zou het toeval zijn dat dit kruid helpt bij depressies en het een verwarmende werking heeft?
Hoe gebruik je de signatuurleer?
We maken als mens vaak onbewust allang gebruik van de signatuurleer. In hoe we ons meer aangetrokken voelen tot de ene plant dan tot de andere, allemaal onze eigen favoriete thee hebben, hoe we onze tuinen vullen met dat wat wij als mooi en fijn ervaren. Ik geloof namelijk dat wat wij als prettig ervaren, verder gaat dan alleen smaak. Het is vaak een weerspiegeling van wat er in ons leeft en wat we nodig hebben, ook als we dat niet doorhebben. Zo zijn mijn favoriete kruiden en bloemen vaak, bij nader onderzoek, zeer overeenkomstig met wat mijn lichaam of geest nodig heeft. En verandert mijn smaak en interesse in kruiden ook met de jaren, zoals mijn lichaam en geest ook veranderen in behoeften. Het werken met kruiden volgens de signatuurleer is een extensie daarvan. Het gaat dieper in op dingen die we van nature al doen, al dan niet onbewust.
Je kunt de signatuurleer zo oppervlakkig of diep verwerken in je leerproces als je zelf wilt. Voor de één zal dit voelen als een tweede taal en zal het vanzelf gaan. Voor de ander kost het tijd en ervaring om deze taal te leren en meer zelfvertrouwen op te bouwen. Voor sommige mensen voelt het ronduit onlogisch en vreemd. Voel je vrij de signatuurleer op je eigen manier toe te passen. Ik zie het zelf als een verrijking en verdieping van de wetenschappelijke, meer rationele informatie over kruiden. Vaak vertonen ze veel overeenkomsten en ondersteunen ze elkaar. Dit is de reden dat ik ze beide toevoeg aan de Plant Profielen. Het is een extra taal of zienswijze om planten beter te leren kennen. Als ik nieuwe kruiden leer kennen, doe ik dat het liefst eerst door middel van de signatuurleer. Immers maken we vaak als eerst kennis met kruiden door hoe ze eruitzien en hebben we, zoals bij mensen, direct allemaal gevoelens en indrukken erbij. De signatuurleer biedt je handvatten om planten beter te leren kennen op een meer intuïtieve manier.
➤ In de oefening van deze week gaan we dieper in op het praktisch toepassen van de signatuurleer. Deze vindt je in het hoofdstuk ‘Oefening – kruiden leren kennen’.
Is de signatuurleer noodzakelijk?
De signatuurleer is nog steeds in veel kruidengeneeskunde-opleidingen en -tradities een belangrijk, erkend en geliefd onderdeel van het werken met kruiden, maar niet iedereen maakt gebruik van deze leer. De één heeft er niets mee en de ander zweert erbij. Het is niet noodzakelijk om te leren, maar het kan je leerproces versnellen, verrijken en verdiepen. In de Plant Profielen bespreek ik deels de signatuurleer van de plant, maar altijd als onderdeel van het grotere geheel.
Wetenschap
Het idee dat overeenkomsten tussen planten en mensen iets zegt over de geneeskrachtige werking is niet wetenschappelijk bewezen en ook niet altijd even logisch, omdat het meer op intuïtie en traditie is gebaseerd. De signatuurleer moet daarom ook meer gezien worden als een hulpmiddel, een onderdeel van het leren over de geneeskrachtige werking van kruiden, maar niet als enige leermiddel.
