Composteren + compostbakken maken

Compostbakken maken

Hierboven zie je een video hoe je heel makkelijk met pallets of ander overgebleven materiaal compostbakken kan maken. Ik leg je in de video precies uit wat je moet doen en wat erbij komt kijken. Doe bij pallets nog kippengaas aan de binnenkant zodat de grond goed op de plek blijft. Je kunt ook nog planken maken aan de voorkant, net wat jij fijn vindt werken. 

!! Note: Er komt nog een video waarin ik de tekst die hieronder staat toelicht met direct de voorbeelden in onze tuin. Die houden jullie dus nog van mij tegoed. Je krijgt een seintje als het online staat. Hierbij wel alvast alle informatie én een DIY hoe jij je eigen compostbakken kan maken.

Wat is compost en composteren?

Als de natuur kan composteren, kunnen wij het ook! Er is niks fijner dan van al het materiaal dat jij in de tuin en in je huis als “groen” afval verzamelt om te zetten tot het zwarte goud. Je permacultuur moestuin kan niet zonder compost. Mulchen, uit de vorige les, is eigenlijk ter plekke composteren op je bed. Dit duurt langer dan composteren op een composthoop, in een toren of een vat. Ook heb je vaak meer “composteerbaar” materiaal over dan er op je moestuinbed kan en is het fijn dit om te zetten tot compost dat je in het voorjaar in een laag op je bedden kan leggen. Hoe maak je compost?

Compost is organisch materiaal dat gedeeltelijk is afgebroken en vol voedingsstoffen en levende organismen zit. Schimmels, bacteriën en wormen zijn hard voor je aan het werk geweest en gaan verder met dit werk in jouw moestuinbed. Kortom, je bodem wordt levendiger, luchtiger, voedzamer en krachtiger. Je kunt op verschillende momenten in het composteerproces de compost gebruiken.

Jonge compost, meestal van 4 tot 6 maanden in een koud composteerproces, bevat nog veel herkenbaar materiaal en zit vol bodemleven en voedingsstoffen. Het ruikt ook nog naar mest. Je kunt dit het beste gebruiken voor een dunne mulchlaag en bij planten die een extra boost kunnen gebruiken. Dit komt een beetje overeen met mulchen met het chop & drop principe.

Rijpe compost, meestal van 6 tot 12 maanden in een koud composteerproces, ruikt naar het bos. Het is al een kruimige, luchtige aarde geworden. Het zit boordevol leven, nutriënten en schimmels die voeding geven aan je bodem. Deze compost wordt zowel gebruikt voor het aanleggen van nieuwe bedden als voor het onderhoud ervan. Elk voorjaar gaat een laagje rijpe compost op mijn bedden bij de start van een nieuw seizoen.

Als je jouw hoop laat liggen, wordt de compost uiteindelijk gewoon aarde. Een leuk weetje is dat je er dan regenwormen in zult vinden in plaats van compostwormen. Het heeft minder voedingsstoffen maar kan prima dienen als materiaal voor het ophogen van bedden en borders of als zaaigrond.

Hoe kun je composteren?

Composteren is niets meer en minder dan het verteren van organisch materiaal. Zelfs je 100% katoenen onderbroek of wollen trui kan op de composthoop.

Er zijn veel verschillende manieren van composteren maar in basis zijn er twee manieren:

Koud composteren

Dit is de methode die het meest door tuinders wordt toegepast. Je vult jouw composthoop, wormentoren of compostvat met organisch materiaal en laat het bodemleven en de compostwormen het werk doen. Je schept geregeld je hoop, bak of toren om, om de boel luchtig te houden en het proces te versnellen. Hoe vaker je de compost omgooit, hoe sneller het composteerproces zal gaan. Het is ook altijd een goed moment om te controleren of het goed gaat of dat jouw goudfabriek juist nog aandacht nodig heeft. Het is de makkelijkste methode en er zijn veel mogelijkheden in hoe je koud kan composteren. 

Het nadeel? Zaden, schadelijke schimmels en ziektes gaan er niet altijd in “dood” omdat de temperatuur niet geregeld wordt. Het is belangrijk om zaden en zieke planten die je liever niet overal in je tuin terug wil hebben, buiten dit systeem te houden en bijvoorbeeld in de gftbak te gooien. 

Warm composteren

Warm composteren is een snellere methode om organisch materiaal af te breken. Je maakt composthopen / bakken die een warmte bereiken tussen de 40 en 60 graden. De verhouding van groen en bruin materiaal, waar ik later op terugkom, komt nauwer dan bij  koud composteren. Soms kan jouw “koude” hoop door alle microben die hard aan het werk zijn ook warm aanvoelen. Dat is normaal. Bij warm composteren ga je er zelf voor zorgen dat de temperatuur wat graadjes hoger gaat, het warm blijft en je houdt dit intensief bij met een thermometer. Als je bij regelmatige metingen merkt dat de temperatuur daalt, keer je de compost zodat de buitenste lagen naar de kern verplaatsen en omgekeerd. Hierdoor stijgt de kerntemperatuur opnieuw tot ongeveer 60°C. Dit arbeidsintensieve proces herhaal je totdat de temperatuur niet langer stijgt en de compost volledig is afgebroken. Binnen ongeveer zes weken zou je afval veranderd moeten zijn in prachtige compost. 

Zelf vind ik het een te intensief proces. Ik probeer onze hoop gewoon zo vaak als mogelijk te keren om zo het proces te versnellen.

Wat is het basismateriaal om te composteren?

Bruin (dood) materiaal

Dit zijn gedroogde bladeren, takjes, houtsnippers, boomschors, as, zaagsel, stro, hooi, koffieprut, eierschalen, karton, stengels van oude planten. Al deze materialen zijn met name koolstofrijk en droger en grover van structuur (dood) dan het groene materiaal. Ze zien er ook vaak bruin uit, vandaar de naam. 

Groen (levend) materiaal 

Al het materiaal wat “vers” is zoals groente – afval uit je keuken, net gemaaid gras, poep van je kippen het loof van je net geoogste wortel,  andere groene bladeren of “onkruid” valt onder het groene (levende) materiaal en is vooral stikstofrijk. Ze zien er vaak gekleurd, geregeld groen uit, vandaar deze naam. 

Zuurstof 

Echt? Ja zeker. Al die micro – organismen, je bodemleven, heeft zuurstof nodig om te leven en jouw afval in zwart goud te veranderen. Kortom, regelmatig omscheppen helpt met zuurstof toevoegen én leg onderin je compostbak altijd wat grovere takken zodat er zuurstof bij blijft komen.

Wat is de juiste verhouding?

Ik doe dit op gevoel. De ene zegt 50/50 groen en bruin, de ander ⅖ groen en ⅗ bruin. Het is eigenlijk heel simpel: kijk naar je hoop. Is het nat & zuur, dan heeft het meer lucht (zuurstof = omscheppen) en droogte (koolstof = bruin materiaal) nodig. Is het juist droog en gebeurt er weinig, dan heeft het meer vocht (een gieter regenwater) en stikstof ( = groen materiaal) nodig. Mis je wat leven? Schep er wat paardenmest met compostwormen doorheen. Regelmatig de boel bekijken, helpt jou om het composteerproces goed te laten verlopen. 

Voor een compostvat en een wormentoren geldt bovenstaande ook. Je kunt bij een compostvat proberen regelmatig met een riek erin te steken en de boel wat om te gooien. Check ook bij het deurtje hoe het ervoor staat beneden in het vat. Ik haal ook regelmatig wat goed verteerde compost van onderen eruit en leg het weer bovenop. Bij een wormentoren merk je de status aan de geur en aan de reactie van de wormen. Ruikt het te zuur, gooi er meer bruin materiaal bij. Gebeurt er te weinig, dan is het vaak te droog en heb je meer groen materiaal nodig. Zie in het Jaarprogramma hoe je een wormenhotel makkelijk zelf kunt maken.

Paardenmest en stalmest met stro heeft van zichzelf door die combinatie van stro, dood materiaal, en poep, levend materiaal, al een goede verhouding. In de traditionele teeltmethodes wordt verse mest ondergewerkt door middel van ploegen omdat verse mest te scherp is voor de moestuin om direct in te zaaien. Het heeft nog een te hoog stikstofgehalte waardoor je planten verzwakken en minder weerbaar zijn. Met de No – Dig methode kun je prima mest gebruiken, maar zorg er dan voor dat het al goed “gecomposteerd” is en minstens een half jaar, het liefst een jaar heeft gelegen. Het is dan rul en ruikt ook lekker naar bos. Je hebt in verhouding tot compost van groen- en tuinafval minder nodig in je moestuin. Je kunt het ook goed toevoegen aan je composthoop als extra boost. Je eigen compost wordt zo diverser dan alleen groente- en tuinafval of alleen gecomposteerde dierlijke mest. Ik geloof in diversiteit. Zelf schep ik regelmatig wat paardenmest met stro van de buren door mijn hoop en voeg verder alle materialen toe die ik hierboven beschrijf. Let op: Check wel of eigenaren niet afgelopen half jaar een wormenkuur hebben gegeven aan de paarden, want je snapt dat die kuur niet alleen de wormen in de darmen dood maakt, maar ook ons bodemleven.

Hoe en met wat composteren wij?

Wormentoren:

Zie voor meer informatie het filmpje over de wormentoren of hotel in het Jaarprogramma in de maand februari. Op paardenmest van de buren na, gooi ik alles wat hierboven beschreven staat ook in de wormentoren. Goed observeren is hierin wel belangrijk!

Compostbakken

Alle onderdelen die hierboven genoemd worden als bruin – en groen materiaal – gaan bij ons op één van de hopen bij onze compostbakken: Zie het bijgevoegde filmpje hoe je deze bakken maakt. Daarnaast voeg ik af en toe 100% katoen of wol toe als ik dat over heb. Boven in ons huis hebben wij een sanibroyeur toilet. De grote boodschap doen wij er niet op en bij de kleine boodschap doen wij het wc papier in een vuilnisbakje. Dat wc-papier gaat ook op de composthoop.

Compostvat:

Deze is voor bladcompost. Dit verteert langzaam, maar geeft prachtige compost. Je hoeft er niks voor te doen. Ik schep het nooit om. Je kunt ook gewoon bladeren verzamelen in een vuilniszak, een paar gaatjes erin prikken en een jaar laten staan. Het is niet voedingsrijk genoeg voor je moestuin, maar wel voor zaaien, stekgrond, borders of mulchlaag. Ik gooi hier bladeren in van onze eigen Lindeboom als ook bladeren van bladerhopen uit de buurt zoals:

• Eikenblad
• Beukenblad
• Lindeblad
• Platanen
• Berkenblad
• Etc.

Grote hoop achterin in zone 5:

Al het materiaal wat wij niet op de andere plekken willen zoals:

• Onkruidzaden 
• Grove takken
• Groot snoeiafval zoals boomstammen
• Zaagsel wat teveel is voor de andere hopen
• Poep van de cavia’s. De zaden van het hooi worden niet verteerd in hun darmen en ik wil geen gras in mijn bedden.
• Snoei afval van struiken die langzaam verteren zoals klimop en taxus

Poep en Pies

Wist je dat er vroeger een poepboer was? Die kwam langs de huizen de emmertjes ophalen om het centraal te composteren. In Azië zien ze poep nog steeds als goud. Wij spoelen het nu door het drinkwater en gebruiken liever kak van een koe. Nederland heeft last van kakafonie, oftewel de poepfobie. Ik herinner me ook die aflevering van Maarten ‘t Hart in zijn programma “ Maartens Moestuin”. Een geweldig programma, check het bij de npo of op youtube. Hij vertelde daar over een tuinder die altijd prachtige planten verkocht op de markt en iedereen wilde die planten hebben. Men wist alleen niet dat hij de boel bemeste met zijn eigen ontlasting. 

Goed, poep zou je in theorie (mits geen hormonen of antibiotica) prima op je warme composthoop kunnen doen. Ow Lidion, wat vertel je nu?! Kan dit echt? Jep. We dragen wel soms bacteriën bij ons waarvan we geen weet hebben en die hebben tijd nodig om dood te gaan. Dus warm composteren. Bij koud composteren kan het ook, maar dan kun je die compost beter alleen gebruiken in je siertuin of boomgaard. 

Composttoiletten zijn echt ideaal. Op termijn wil ik er ook nog eentje maken op ons terrein. Gewoon een emmer onder een gat en daar doe je jouw behoefte in. Zet er een emmertje met wat zaagsel bij en na je boodschap doe je jouw eco wc papiertje en wat zaagsel erbovenop tegen geurtjes. Is de emmer vol, dan kan het op je composthoop. Het is eigenlijk toch idioot dat wij 30 tot 40% van ons drinkwater gebruiken voor toiletten?

En dan pies! Onze urine is heel fosforrijk en het gele goud voor je moestuin. Vroeger op de volkstuin (ssst) plaste Alena en ik altijd in een emmer in ons huisje en dat gooide ik op de composthoop. Af en toe vang ik, bij een goede werkdag, nog steeds even een flesje op wat ik bij onze hoop doe. Don’t tell my friends, maar mensen, het is goud. 

Kortom: maak van al je overgebleven materialen je eigen goud door middel van composteren. Het kan op zoveel manieren. Ga voor die kringloop in je tuin. En de belangrijkste les: Bij composteren is wederom observeren jouw belangrijkste tool.